Wie gaat dat betalen?
Nederlandse vrouwen zijn fervente parttime werkers, maar is dat wel eerlijk tegenover de mannen, die fulltime moeten buffelen voor voldoende geld in het laatje? Hoe zit het met onze financiële zelfstandigheid? En de economie? Een update.
Journalist en presentator Sander Schimmelpenninck schreef eind vorig een kritische column in de Volkskrant over de parttime werkende Nederlandse vrouw. Hij stelt dat een halve baan een egoïstische keuze van vrouwen is, waardoor mannen worden gedwongen meer geld in het laatje te brengen. “Wanneer vrouwen één uur in de week méér werken zijn alle tekorten in de zorg en onderwijs opgelost”, aldus Schimmelpenninck. Oftewel, Nederlandse vrouwen moeten een schop onder hun kont krijgen en eens wat harder gaat werken.
Nederlandse vrouwen werken aanzienlijk minder uren dan mannen: vrouwen gemiddeld 26 uur per week en mannen gemiddeld 36 uur, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Vooral moeders werken minder. Ruim 40 procent van alle vrouwen gaat minder werken of stopt na de geboorte van het eerste kind. Vaders werken gemiddeld veertig uur per week, voor en na de geboorte. De verschillen tussen mannen en vrouwen worden wel kleiner: moeders met jonge kinderen zijn meer gaan werken. Tussen 2003 en 2018 is hun gemiddelde werkweek ruim 6,5 uur langer geworden.
Waar is je baby?
Elizabeth Pilat (35) is ondernemer en moeder van een baby (6 maanden). Zij merkte dat de maatschappelijke druk om minder te gaan werken hoog is wanneer je moeder wordt. Pilat werkt meer dan 40 uur in de week voor haar eigen adviesbureau in de toeristische sector en heeft vier dagen per week een oppas voor haar kinderen geregeld. “Maar nog te vaak heb ik het gevoel dat ik mijn keuze moet verdedigen. Naar familieleden, vooral van oudere generaties, en andere moeders. Dan krijg ik opmerkingen als: je kinderen zijn maar één keer jong. Je moet er nu van genieten. Of mensen vragen waar mijn baby is, als ik ze doordeweeks tegen kom. Mijn man krijgt dat soort opmerkingen nooit.”
De kritiek drukte – naast een moeizaam herstel van de zware bevalling- bij haar eerste kind zo zwaar op haar dat er door in een burn-out belandde. “Ik zat vol met hormonen en ik moest nog in mijn rol als moeder groeien. Ik werd onzeker van al die opmerkingen en ging me afvragen of ik het verkeerd aanpakte.” Bij haar tweede kind lukt het haar beter om met de druk om te gaan. “Een moeder weet zelf wat het allerbeste voor haar is. Het zou zo mooi zijn als we minder oordelen over (jonge) moeders en hen juist meer helpen”, aldus Pilat.
Verlof voor twee
Ook Tanja van der Lippe, hoogleraar sociologie aan de Universiteit Utrecht, oordeelt dat er meer nodig is dan een schop onder ons achterste. “Dat Nederlandse vrouwen minder werken, heeft te maken met hoe we onze maatschappij hebben ingericht, en is daarmee de verantwoordelijkheid van zowel vrouwen als mannen.” Volgens Van der Lippe is de rol van de overheid daarbij van groot belang. Om vrouwen aan het werk te krijgen, is bijvoorbeeld goede en betaalbare kinderopvang nodig
En daar liep Nederland lange tijd zeker niet in voorop. Het christelijke ideaal van de vrouw die thuis blijft bij haar kinderen leefde tot ver in de vorige eeuw. Pas in de jaren zeventig kwamen er door de overheid gesubsidieerde crèches en peuterspeelzalen. Professionele kinderopvang, met daarvoor opgeleide medewerkers, en goede buitenschoolse opvang ontstond zelfs pas in de jaren negentig. En nog steeds lijken we in Nederland kinderopvang als luxe te beschouwen. Na de economische crisis van 2008 werd er fors bezuinigd op de kinderopvang.
“Het vaderschapsverlof is nog zo’n pijnpunt”, stelt Van der Lippe. Tot 2019 hadden mannen recht op slechts twee dagen verlof als ze vader werden. Daarna moesten ze alweer aan de slag, en stond de moeder er overdag alleen voor. Sinds vorig jaar krijgen kersverse vaders maximaal vijf dagen verlof, bij een fulltime werkweek. Daar bovenop mogen ze sinds 1 juli vijf weken aanvullend geboorteverlof opnemen. Tijdens dat extra verlof krijgt de vader geen salaris, maar een uitkering van het UWV van maximaal 70 procent van zijn salaris. “Het is goed dat de overheid het vaderschapsverlof heeft verruimd, want daardoor zijn mannen vanaf het begin meer betrokken bij hun kinderen”, stelt de hoogleraar sociologie.
Ze zou graag zien dat we een voorbeeld nemen aan Zweden. Daar krijgen beide ouders samen zestien maanden betaald vrij. Ze mogen het verlof zelf indelen. De meeste Zweedse vader nemen een flink deel van dit verlof voor hun rekening. “Daarna is het bovendien gemakkelijker om je kind naar de opvang te brengen omdat het al wat ouders is. Bij kleine baby’s vinden vooral vrouwen dat vaak wat lastiger.”
Dat kan ik beter
Om meer te kunnen werken is het bovendien belangrijk dat de taken thuis wat eerlijker worden verdeeld. Nederlandse vrouwen spenderen dagelijks 4 uur en 14 minuten aan onbetaald huishoudelijk werk, blijkt uit cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Mannen zijn daar dagelijks 2 uur en 25 minuten mee bezig. Dat ligt er niet (alleen) aan dat mannen lui zijn, maar ook dat vrouwen de neiging hebben om binnenshuis veel taken op zich te nemen omdat ze vinden dat zij dat het beste kunnen. Want wij maken de leukste kindertraktaties, weten waar hun sportkleding ligt en kunnen de was het best netjes ophangen. En als er bezoek, fietsen wij nog even naar de supermarkt voor wat extra zoutjes en wijn. Want hij komt altijd met de verkeerde fles thuis.
Volgens Van der Lippe heeft dat te maken met wat zij doing gender noemt. Gender is, volgens veel sociologen, vooral een sociale constructie – en dus niet zozeer een biologische – die je terugziet in de dagelijkse menselijke interactie. We gedragen ons op de manier waarop we denken dat de samenleving dat van ons verwacht. “Vrouwen trekken veel huishoudelijke taken naar zich toe. En mannen laten dat gebeuren”, aldus Van der Lippe.
Volgens haar hopen we, vaak onbewust, waardering te oogsten in onze zorgende rol. “Veel vrouwen denken ook dat ze bepaalde taken beter kunnen. In bijna ieder gezin koopt de moeder bijvoorbeeld de kleding van de kinderen.” Vrouwen hebben dan ook de neiging om de lat voor zichzelf erg hoog te leggen.
Daar kan Linda Baart (46) ver meepraten. Ze heeft een dochtertje van bijna 4 jaar en werkt daarnaast meer dan 40 uur per week aan haar eigen uitgeverij. “Ik kreeg mijn dochter een maand voor mijn 43ste en ik wist dat er een grote kans was dat zij mijn enige kind zou blijven. Ik heb er bewust voor gekozen om de zorg voor mijn dochter op me te nemen om zoveel mogelijk van haar te genieten. Ik wil mijn werk echter ook niet missen, ik vind deze uitgeverij echt fantastisch. Het is dus af en toe schipperen”, vertelt Baart.
Haar dochter gaat drie ochtenden per week naar de peuterspeelzaal en haar partner heeft op vrijdag zijn papadag. De zorg is vooral haar pakkie an. ‘Ik heb vaak genoeg gedacht: jij mag ook wel een keer een luier verwisselen’. zegt ze. Maar verder is ze blij met de taakverdeling. “Ik heb het beste van twee werelden: ik kan uitgebreid van mijn dochtertje genieten en tegelijkertijd mijn eigen uitgeverij opzetten. Ik ben niet iemand die iets half kan doen. Als ik ergens aan begin, dan kan ik daar heel fanatiek in zijn.”
Daar betaalt de 46-jarige moeder wel een prijs voor. “Op dit moment is er geen goede balans. Ik sport eigenlijk niet. ik beweeg te weinig in het algemeen en ik heb weinig tijd voor mezelf, vrienden en familie. Ook ben ik vaak moe. Eigenlijk zorg ik niet zo goed voor mezelf.”
Talenten benutten
Van der Lippe zou graag zien dat meer vrouwen 4 of 5 dagen gaan werken. “Ik vind het jammer dat vrouwen hun talenten niet volledig benutten.” Die kleinere deeltijdbaan staat nogal eens in de weg van promotie of leidinggevende functie. En in 2012 zei de helft van de werkgevers dat een managementfunctie alleen goed kan worden gedaan als die fulltime wordt ingevuld.
Er zitten dan ook veel minder vrouwen in topfuncties, vooral in het bedrijfsleven. Daar wordt 15 procent van de topfuncties van de 5000 grootste bedrijven bezet door vrouwen. Bij de overheid ligt dat aandeel op 34 procent, zo blijkt uit cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Ook wijst Van der Lippe er, net als Schimmelpenninck, op dat het voor de economie beter zou zijn als vrouwen meer uren werken.”
Plastisch chirurg Laura Zaal (46) is zo’n hoogopgeleide vrouw die ervoor kiest om deeltijd te werken. Voordat haar kinderen naar de middelbare school gingen, werkte ze drie dagen in de week. Inmiddels weer vier. “Ik wil ook gewoon graag bij mijn kinderen zijn. Ik zie het als verworvenheid dat daar in Nederland veel mogelijkheden voor zijn. Doordat ik de kans heb om er voor mijn kinderen te zijn, ga ik met meer plezier naar mijn werk, en andersom. Ik zou er niet gelukkig van worden om altijd thuis te zitten”, zegt Zaal.
Ze gelooft niet dat haar werk eronder lijdt dat ze geen volledige werkweek draait. “Ik heb ervoor gekozen om me heel erg te specialiseren, namelijk in borstvergrotingen. Vrouwen komen naar mij toe omdat ik een superspecialist ben en dan maakt het niet meer zoveel uit hoeveel dagen in de week ik werk”, vertelt Zaal. Ze ziet het zelfs als voordeel. “Mijn patiënten zijn vrouwen, vaak met een druk leven zowel privé als op hun werk. Ik weet hoe dat is en ik vind het belangrijk dat ze zo zijn mogelijk weer hersteld zijn.”
Berooid achterblijven
Voor vrouwen met een lager inkomen zijn de nadelen van deeltijd werk groter dan het mislopen van een promotie. Wanneer zij parttime werken, maken zij zich vaak financieel afhankelijk van hun man. 4 op de 10 Nederlandse vrouwen is niet economisch zelfstandig, zo blijkt uit de Emancipatiemonitor 2018 van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Economisch zelfstandig ben je volgens de onderzoekers als je minimaal 950 euro per maand verdient, 70 procent van het minimumloon. Vrouwen lopen hierdoor meer risico om bij een relatiebreuk berooid achter te blijven. “Bij een scheiding verliezen vrouwen vaak veel meer aan koopkracht dan mannen”, legt Van der Lippe uit.
Ook voor mannen heeft de huidige taakverdeling nadelen. “Mannen die korter leven dan vrouwen, maar wel grotendeels de AOW financieren. Mannen ook die, dankzij hun fulltime salaris, de alimentatie betalen voor hun parttime of niet-werkende exen”, aldus Schimmelpenninck. Ook Van der Lippe wijst erop dat mannen door de huidige verdeling ook weinig ruimte hebben om minder te werken. “Als je een zware baan hebt in de fabriek, dan kan het heel fijn zijn als er de financiële ruimte is om vier in plaats van vijf dagen te gaan werken. Als je allebei niet zo’n hoog inkomen hebt, is het belangrijk dat de vrouw dan ook meer uren gaat draaien.”
Beter in balans
Carolien Vennema (27) is het daar niet mee eens. Ze was fulltime hoofdkassière in een supermarkt, maar besloot tijdens de zwangerschap van haar tweede kindje dat ze minder wilde werken. “Ik begrijp die nadruk op een fulltime vaste baan niet. Dat is ook maar schijnvastigheid. Eén reorganisatie en je ligt eruit.” De jonge moeder vind het belangrijker dat ze er nu voor haar kinderen van 2 en 3 jaar is. “Parttime werk brengt meer balans in mijn leven. Dat maakt mij gelukkiger, en daarmee de kinderen ook.” Dat wil niet zeggen dat ze nu luizenleventje leidt. “Het is niet zo parttime moeder lui zijn. Er komt veel kijken bij het opvoeden van jonge kinderen. En parttime moeders zijn vaak effectiever in de tijd die ze wel werken.”
Vennema mocht als hoofdkassière van haar baas niet deeltijd werken. “Ik kreeg te horen dat je voor die baan 32 uur in de week aanwezig moest zijn. Als ik minder wilde werken, moest ik weer terug achter de kassa zonder leiding te geven.” Ze nam daarom ontslag en adviseert nu, als zzp’er, moeders die parttime een bedrijf willen beginnen. Ze werkt ongeveer 2,5 dag in de week. “Als zelfstandige ben je vaak veel vrijer om je eigen tijd in te delen. Daar begeleid ik andere moeders bij. Ik begrijp precies wat ze nodig hebben,” Geldzorgen heeft ze niet. “Ik verdien nu meer in 2,5 dag dan vroeger in 5 dagen. Mijn man werkt bovendien fulltime als vertegenwoordiger, dus zijn inkomen geeft ons een stabiele basis.”
Deeltijd zonder kinderen
Parttime werken is niet alleen voorbehouden aan jonge moeders. Tweederde van de Nederlandse vrouwen begint meteen na haar opleiding met parttime werk, ook als ze nog geen man en kinderen hebben. Dat heeft enerzijds te maken, met de slechte positie van jongeren op de arbeidsmarkt. De helft van die jonge vrouwen zou graag meer willen werken, maar het lukt hen niet om fulltime werk te vinden. Maar de andere helft vind het wel best zo. Die redeneren dat er meer in het leven is dan werk en die vullen hun dagen met hobby’s, een studie of andere zaken
Marloes Kemming (36) werkt 3,5 dag als communicatieadviseur bij een bureau voor ruimtelijke ontwikkeling en besteedt die andere 1,5 dag aan het schrijven van (kinder)boeken en artikelen over reizen en eten. Ze heeft een Latrelatie en geen kinderen. “Schrijven is voor mij meer dan een hobby maar ik kan er niet mijn brood mee verdienen. Dat is ook niet erg. Omdat ik 3,5 dag als communicatieadviseur werk, kan ik schrijven wat ik leuk vind en hoef ik er niet mee bezig te zijn wat het oplevert”, vertelt Kemming. Ze zegt veel vriendinnen te hebben die een deeltijdbaan combineren met ‘iets creatiefs’, zoals schrijven of fotografie.
Ze vindt dat geen prinsessengedrag. “Dat is zo ouderwets gedacht. Ik denk dat een goede werk-privé balans heel belangrijk is”, zegt Kemming. Maar minder werken, betekent ook minder geld. “Ik ben economisch zelfstandig, maar ik heb mijn levensstijl wel aangepast aan mijn parttime baan. Ik heb geen auto en ik woon in klein appartementje van vijftig vierkante meter. Van de andere kan, ik woon in Amsterdam. Daar heb ik geen auto nodig en kan ik met een fulltime baan ook geen huis kopen”, zegt ze met een lach.
Nieuw keurslijf
Christien Brinkgreve, emeritus hoogleraar Sociale Wetenschappen, stelt ook dat we moeten uitkijken om deeltijd werk te veroordelen. “Alsof er pas sprake is van ontplooiing als je voltijds werkt, alsof je pas volwaardig meedoet als je een hoge arbeidsmarktpositie hebt en alsof zorg voor kinderen gelijk staat aan plicht en werken aan ontplooiing. Het zijn de stille aannames over wat goed is en wat emancipatie inhoudt die de toon van het debat bepalen, niet de ervaringen van mensen zelf.”
Het risico bestaat dat we vrouwen dan weer in een nieuw keurslijf drukken, namelijk dat je alleen meetelt als je volledig werkt. ‘Natuurlijk is het belangrijk om niet economisch afhankelijk te zijn, maar als we emancipatie zien als een proces waarin mensen meer ruimte krijgen om het leven in te richten naar eigen wensen en vermogens, dan ben ik er niet voor om vrouwen weer een nieuwe norm op te leggen. Laten we vooral niet een oud keurslijf vervangen door een nieuw”, aldus Brinkgreve.
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Vrouw betaalt rekening van scholensluiting →
Luizenvaders gezocht! →
Onderhandelen als een vent →