Wat is de toekomst van de kas? Glastuinders zoeken duurzame oplossingen
Hoge gasprijzen bedreigen de Nederlandse glastuinbouw. Glastuinders zoeken naar technische oplossingen om de energieverslindende teelt te verduurzamen. Maar de praktijk blijkt weerbarstig.
Met zweetdruppels op het voorhoofd loopt Wouter van den Bosch (31) door zijn kas met groene paprika’s. Buiten is het kwik de 25 graden al gepasseerd op deze ochtend, binnen in de kas ligt de temperatuur nog veel hoger. In deze tijd van het jaar hoeft de jonge glastuinder zich geen zorgen te maken over de energierekening. Toch laat hij vandaag een isolatiescherm in de kas plaatsen van enkele honderdduizenden euro’s. ,,Dat is veel geld, maar door de hoge energiekosten is het toch de moeite waard”, verklaart Van den Bosch.
In 2050 zijn we naar schatting met 10 miljard mensen op aarde. Om die allemaal te voeden, zonder de aarde kapot te maken, moeten we drastisch anders gaan eten. Wat betekent dat voor de voedingsindustrie en voor ons als consument? Vandaag deel 2: de toekomst van de glastuinbouw.
Van den Bosch behoort, samen met zijn broer Tijmen, tot de zesde generatie kwekers in zijn familie. De kwekerij in Bleiswijk bestaat al sinds 1854. In de beginjaren werd er in de openlucht geteeld. De crisis van de jaren 30 dwong het bedrijf om een begin te maken met de kasteelt en zo het seizoen te verlengen. De jongste generatie heeft zo haar eigen uitdagingen, zoals een krappe arbeidsmarkt en hoge energieprijzen. ,,Toch vind ik mijn werk prachtig: mensen voorzien van gezond voedsel is een belangrijke taak”, zegt Van den Bosch.
Door financiële buffers heen
Die taak wordt voor veel tuinders steeds lastiger. Door de hoge gasprijzen zijn veel glastuinders door hun financiële buffers heen. Als de hoge prijzen aanhouden, kunnen zij hun rekeningen niet meer betalen. De vraag rijst of een sector die zo afhankelijk is van gas nog wel toekomst heeft. Voor glastuinbouw zijn elektriciteit, warmte en CO2 nodig. Die worden alle drie geproduceerd door duurzame warmtekrachtkoppelingen (wkk’s) die op gas werken. De elektriciteit die niet in de kassen wordt verbruikt, gaat naar het elektriciteitsnet. Wanneer er andersom te veel elektriciteit aan het net wordt geleverd, bijvoorbeeld op een zomerse dag door zonnepanelen, kunnen de wkk-installaties dit opvangen en voorkomen dat het net overbelast raakt. ,,De snelle beschikbaarheid van stroom uit de wkk’s geeft ons land flexibiliteit bij de inzet van zonne- en windenergie. Op die manier draagt de glastuinbouw bij aan de energietransitie”, stelt Adri Bom-Lemstra, voorzitter van Glastuinbouw Nederland.
De grote afhankelijkheid van gas maakt de sector echter kwetsbaar. ,,De gasprijzen zijn vele malen hoger dan ze ooit zijn geweest. Dat kunnen we niet doorrekenen in onze producten. Veel tuinders moeten op dit moment hun spaargeld aanspreken. Als dat zo doorgaat, vrezen wij dat rond de jaarwisseling zo’n 40 procent van de glastuinders tijdelijk of definitief is gestopt”, verklaart Bom-Lemstra.
Kassen staan leeg
Ook tuinders die niet over de kop gaan, hebben een zwaar jaar. Velen laten een deel van hun kassen leegstaan om het energieverbruik te beperken. Of ze kiezen ervoor om alleen nog maar in de lente en zomer producten te verbouwen, zodat er geen energie gaat naar het verlichten of verwarmen van de kassen. ,,Daarmee snijden ze in hun kosten, maar ook in hun productie”, verklaart de glastuinbouwvoorzitter. Van den Bosch produceert dit jaar zo’n 30 procent minder bramen, omdat in een deel van de kassen de belichting uit staat.
Hoe erg is dat voor de consument? Moeten we straks tomaten en komkommers hamsteren? ,,Nee, de producten zijn wat duurder geworden maar ik ben niet bang voor lege schappen. In Marokko en Spanje staan ze trappelen om aan de Nederlandse supermarkt te leveren. Prima toch, zeggen Kamerleden dan: de zon schijnt daar altijd. Maar dat vind ik kortetermijndenken. Het energieverbruik daalt, maar in die landen gebruiken ze veel meer water en gewasbeschermingsmiddelen”, stelt Bom-Lemstra.
Om te kunnen concurreren met Spaanse en Marokkaanse collega’s die hele jaar door gratis energie krijgen van de zon, produceren Nederlandse tuinders heel efficiënt. Met hightech snufjes hebben ze opbrengst per vierkante meter zo ver mogelijk opgevoerd. Ook nu de sector moet verduurzamen kijken tuinders, en hun geldschieters, naar technische oplossingen. ,,Door de energiecrisis zien tuinders er de noodzaak van in om versneld het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen. Alternatieven zijn het gebruik van LED-verlichting, warmtepompen en geothermie”, zegt Arne Bac, sectormanager tuinbouw bij Rabobank.
De tuinders moeten daarvoor fors in de buidel tasten. ,,Bij LED-verlichting gaat het al snel om miljoeneninvesteringen. Bij geothermie zelfs om tientallen miljoenen”, vertelt Van den Bosch. Geothermie is de benutting van warmte uit de ondergrond vanaf 500 meter en dieper; hiervoor worden diepe putten geslagen. ,,Van de twintig geothermieprojecten in de glastuinbouw, zijn er achttien door Rabobank gefinancierd”, vertelt Bac.
Technische problemen
Die torenhoge leningen leveren lang niet altijd energiebesparing op. Sebastiaan Breugem (30), vierde generatie tomatenteler uit Bleiswijk, deelde tot vorig jaar met drie andere glastuinbouwbedrijven mee in een geothermieproject. Door technische problemen staat de put stil en is het bedrijf weer afhankelijk van gas. ,,Het blijkt te risicovol om te vertrouwen op geothermie als enige warmtebron”, verklaart Breugem.
Hij gelooft sindsdien meer in een netwerk waarop verschillende warmtebronnen zijn aangesloten, zoals geothermie en restwarmte vanuit de haven. ,,In de praktijk hebben veel glastuinbouwbedrijven te weinig financiële buffers om in deze technieken te investeren”, zegt Breugem.
Bac ziet lichtpuntjes. Tuinders mogen dan door de hoge energieprijzen minder geld hebben om te investeren, de wil is er inmiddels wel. ,,Twee jaar geleden ging verduurzaming nog langzamer, maar ik zie dat de sector nu mentaal aanstaat. Dat heeft ook te maken met kostenoverwegingen: er is meer druk om te veranderen.” De glastuinbouwsector en Rabobank willen dan ook dat de overheid financieel bijspringt met een borgstellingsregeling, maar krijgen tot nu toe nul op het rekest.
De twee jonge glastuinders laten zich er niet door weerhouden om toekomstplannen te maken. Zo breidt Van den Bosch zijn bedrijf uit naar de Verenigde Staten. En zet Breugem een netwerk op om gebruik te kunnen maken van restwarmte van de industrie. ,,Of misschien is waterstof wel de oplossing”, oppert de tomatenteler. ,,Wie weet, maar we zijn wel weer jaren verder voordat we iets met die techniek kunnen”, tempert collega-tuinder Van den Bosch zijn enthousiasme alvast.
Wat is de toekomst van de kas? Glastuinders zoeken duurzame oplossingen
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Nederlandse bonen vol met eiwitten, maar hier nog onbekend →
Kaas maken zonder koeien, Jaap Korteweg is dichtbij een oplossing →
Liever geen kunstmest meer, maar kunnen we wel zonder? →
