Waarom is vlees zo goedkoop?

Twee speklappen kosten 2,09 euro. Zo goedkoop dat er weinig geld overblijft om te investeren in duurzaamheid en dierenwelzijn. Moet de prijs van vlees omhoog? En wie gaat dat betalen?

Het gehakt is in de aanbieding. Een bezoek aan de Albert Heijn in een arme Rotterdamse wijk leert dat 1 kilo rundergehakt vandaag slechts 4,99 euro kost. De consument met een kleine portemonnee hoeft hier niet te bezuinigen op vlees: voor twee speklappen betaalt hij 2,09 euro, voor twee hamburgers slechts 1,99 euro. Twee scharrelkipfiletjes – die volgens het Beter Leven-keurmerk 1 van de 3 sterren behalen – à 3,75 euro zijn wel aanzienlijk duurder.

Hoe kan vlees zo goedkoop zijn? Dat hangt er maar net vanaf aan wie je het vraagt. Boze boeren stellen dat de inkoopprijzen van de supermarkten veel te laag zijn. Die verwijzen op hun beurt vaak weer naar de consument die van een goedkoop stukje vlees houdt. Milieuorganisaties roeren zich in deze discussie door te stellen dat in de prijs van vlees niet de schade aan klimaat, milieu en dierenwelzijn is opgenomen. Eén ding is duidelijk: de vleessector zou graag zien dat de prijs van vlees omhoog gaat. Veel lastiger is de vraag: wie gaat dat betalen?

Boer

Helemaal aan het begin van de vleesketen staat de boer. Varkensboeren kregen in juni bijvoorbeeld iets meer dan 1,50 euro per kilo, zo blijkt uit cijfers van Wageningen University & Research (WUR). ,,Een varkensboer koopt een big in voor ongeveer 45 euro en kan die na zeven maanden voor zo’n 145 euro aan de slachterij verkopen”, verklaart Robert Hoste, econoom varkensproductie aan de WUR. De marge per dier is daarmee ongeveer 100 euro. Volgens de econoom is dat weinig. ,,Voor varkensboeren zijn de marges vaak net genoeg om van te leven. Of net niet: iedere tien jaar halveert het aantal varkensboeren.” Volgens landbouworganisatie LTO Nederland lijden niet alleen boeren onder die lage prijzen, maar ook het milieu. ,,We willen voldoen aan de hoogste productiestandaarden met gezonde dieren en ook klimaat, biodiversiteit en landschap beschermen. Maar dat kan nu niet uit”, stelt woordvoerder Patricia Dieben van LTO Nederland.

Slachterij

De inkoopprijs van de slachterij is openbaar, maar daarna wordt het onduidelijk. Jos Goebbels, voorzitter van de Centrale Organisatie voor de Vleessector (COV) verwijst bij een vraag over de marges van slachterijen meteen naar de Autoriteit Consument & Markt, die erop toeziet dat bedrijven eerlijk concurreren. Winstmarges zijn concurrentiegevoelige informatie. Hoste wil wel een schatting doen: volgens hem koopt de supermarkt het vlees in voor ongeveer 60 tot 70 procent van de prijs waarvoor het in de schappen ligt.

Onlangs verscheen in deze krant een reportage over de slechte arbeidsomstandigheden in de vleesindustrie. Dat zou onder meer komen door de lage marges. Slachtbedrijf Vion behaalde in 2019 een omzet van 5 miljard, maar kon daarvan slechts een half procent als winst noteren. De voorzitter van brancheorganisatie COV, waar onder meer slachterijen, darmverwerkers en vleesimporteurs vallen, herkent zich echter niet in het beeld van een branche die met moeite haar hoofd boven water houdt. Sterker nog, volgens Jos Goebbels zijn de marges in zijn sector ‘redelijk goed, al kan het altijd beter’. Dat komt volgens hem omdat niet al het vlees in de supermarkt kiloknaller is. De sector levert ook aan restaurants en slagerijen die in een hoger prijssegment zitten. Bovendien gaat er een groot deel van het vlees naar het buitenland. Zo is er in China een grote afzetmarkt voor delen die in Nederland niet worden gegeten, zoals organen, wangen en pootjes. Goebbels: ,,Een dier bestaat uit heel veel delen. Voor het ene krijgen we meer dan voor het andere.” Hij verwacht niet dat hogere marges tot extra investeringen leiden op het gebied van dierenwelzijn. ,,Het verbeteren van het dierenwelzijn is een permanent proces, daar wordt sowieso niet op bezuinigd.’’

Supermarkt

Onder de boeren zijn vooral de supermarkten de kop van Jut. Niet alleen omdat ze de slachterijen weinig betalen, wat weer doorwerkt in de prijs die de boer krijgt. LTO Nederland is ook boos over de vele kiloknallers die in de schappen liggen. ,,Stunten met vlees, zoals twee voor de prijs van één, is een verkeerd signaal. Net als de boodschap ‘hoogste kwaliteit laagste prijs’”, aldus LTO-woordvoerder Dieben. Volgens Hoste stunten supermarkten vaak met vlees om consumenten naar de winkel te lokken. ,,Supermarkten gebruiken verse producten zoals vlees, groente en fruit om klanten te trekken. Als die eenmaal in de winkel zijn, slaan ze ook producten met meer marge in.” Volgens de econoom hebben veel consumenten daardoor geen idee meer wat vlees in de supermarkt kost. ,,Die onthoudt alleen dat de speklappen in de aanbieding zijn.” Voor een kilo varkensvlees, die niet in de aanbieding is, betaal je ongeveer 7,5 tot 8 euro, aldus Hoste.

Pieter van Beukering, hoogleraar milieueconomie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, stelt dat supermarkten misschien wel ‘de meest cruciale rol’ spelen in wat hij een race to the bottom noemt. ,,Zij blijven al dat goedkope vlees maar beschikbaar stellen.” Hij vindt dat supermarkten beter moeten communiceren wat de consument krijgt voor zijn geld, en wat niet. ,,De onwetende consument is niet bereid om meer te betalen, de geïnformeerde consument wel.”

Albert Heijn lijkt bevreesd vleeseters met een kleine portemonnee teleur te stellen. ,,Dankzij onze vaste scherpe prijzen voor alledaagse producten en kortingen, kan iedereen boodschappen bij ons doen naar zijn of haar wensen en behoeften. Dus ook klanten die graag vlees of vis eten willen wij keuze en voordeel bieden”, stelt de supermarkt in een schriftelijke reactie. Albert Heijn verklaart bovendien dat zij weinig invloed heeft op het inkomen van boeren. ,,Ongeveer 80 procent van de Nederlandse agrarische productie wordt geëxporteerd.”

Consument

Nu naar misschien het meest ongemakkelijke deel van dit verhaal: de verantwoordelijkheid van de consument. De meeste consumenten vinden dat kiloknallers uit de supermarkt moeten verdwijnen, blijkt uit een peiling in opdracht van LTO Nederland. Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter ook dat nog geen kwart van de consumenten checkt op duurzaamheid. ,,De wil is er, maar dit merkt de boer nog niet in de portemonnee”, concludeert de landbouworganisatie.

Een belasting op vlees zou de consument kunnen dwingen de daad bij het woord te voegen. De True Animal Protein Price Coalition (TAPP Coalitie), een samenwerkingsverband van ngo’s en bedrijven – waaronder Kipster, Milieudefensie en Hartpatiënten Nederland – pleit voor een eerlijke, hogere vleesprijs. Zij stellen dat de prijs van vlees zo laag is, omdat de schade aan onder meer klimaat, milieu en biodiversiteit niet meegenomen wordt. Doe je dat wel, dan moet de prijs van kip, varkens- en rundvlees met respectievelijk 0,20, 0,45 en 0,57 eurocent per 100 gram omhoog, rekende onderzoeksbureau CE Delft in opdracht van de TAPP Coalitie door. De prijs van de afgeprijsde kilo rundergehakt zou dan niet meer 4,99 bedragen maar 10,60 euro.

,,Dierenwelzijn is nog niet eens in die prijs opgenomen, onder meer omdat het lastig is om daar een maatstaf voor vast te stellen”, zegt Jeroom Remmers, directeur van de TAPP Coalitie. Volgens hem heeft een hogere prijs wel degelijk invloed op het koopgedrag van de consument. ,,Wij verwachten dat consumenten de helft minder vlees gaan kopen als ons voorstel voor eerlijke vleesprijzen wordt ingevoerd.” Om te voorkomen dat vooral arme consumenten de dupe worden van de vleestaks, stelt de TAPP Coalitie voor om met een deel van de opbrengst de prijs van groente en fruit te verlagen en lage inkomens te compenseren. Het resterende deel moet terugvloeien naar boeren die milieu en dierenwelzijn verbeteren.

Politiek

De TAPP Coalitie is afhankelijk van de politieke partijen die hun voorstel steunen. De TAPP Coalitie richt zich op de verkiezingen in maart 2021. Remmers: ,,D66, PvdA, CU, GroenLinks en PvdD hebben in de afgelopen tien jaar allemaal een keer een btw-verhoging op vlees in hun verkiezingsprogramma’s opgenomen. Ook Kamerleden van DENK, SPG en 50Plus spraken positief over onze voorstellen. Wij gaan ervan uit dat zij in het huidige politieke klimaat, met boerenprotesten en de roep om een eerlijker klimaatbeleid, een eerlijke vleesprijs willen opnemen.” Volgens onderzoek in opdracht van de TAPP Coalitie blijkt dat ruim de helft van de Nederlanders genoegen neemt met een hogere prijs van vlees als de opbrengst daarvan wordt gebruikt om groenten en fruit goedkoper te maken.

Waarom is vlees zo goedkoop en wie draait op voor duur(zaam) speklapje?

Tags: duurzaam, duurzaamheid, vlees

About the Author

Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.

Comments are closed.