Van boze naar betrokken burger
Veel burgers zijn boos: op liegende politici, vervuilende bedrijven en dwarsliggende overheidsinstanties. Maar hoe zet je die boosheid nu om in betrokkenheid?, vraagt journalist Irene van den Berg zich af. Want door geklaag tegen de buurvrouw of een venijnig berichtje op sociale media verandert er weinig.
Het afgelopen jaar heb ik een slechte gewoonte ontwikkeld: roepen tegen de televisie. Niet omdat mijn favoriete club wint of verliest – ik ben niet zo’n sportkijker – maar tijdens het Achtuurjournaal, met een kopje thee in de hand. Het begon uit frustratie over de in mijn ogen inconsequente coronamaatregelen en het trage vaccineren. Maar bijvoorbeeld ook minister Cora van Nieuwenhuizen kreeg er binnen de veilige muren van mijn woonkamer flink van langs toen ze de A27 bij Utrecht wilde verbreden, ten koste van de toch al spaarzame natuur in Nederland. ‘Ja joh, asfalteer het land gewoon helemaal plat!’
Dat geroep helpt niets. Het resultaat is meestal dat ik me nog gefrustreerder voel, en mijn man het journaal niet meer kan volgen. Toch raadt Eva Rovers, auteur van Practivisme, een handboek voor heimelijke rebellen, me aan die woede juist te koesteren. ‘Boosheid is de alarmbel die zegt dat je in actie moet komen. Woede kan je de energie en het lef geven om ergens voor op de bres te springen.’ Maar hoe verander je van journaalschreeuwer in wereldverbeteraar? In andere woorden: hoe zet je die ongerichte boosheid om naar acties die bijdragen aan een betere of rechtvaardigere samenleving?
Hapsnap
De reden van mijn telefoontje naar Rovers is dat ik me de heimelijke rebel uit de ondertitel van haar boek voel. Ik kan me opwinden over onrechtvaardigheid. Maar als ik eerlijk ben, is mijn ‘activisme’ behoorlijk hapsnap. Ik deel hier en daar een petitie, loop een keer mee in een klimaatmars en poneer een boos bericht op sociale media. Bovendien heb ik als columnist in deze krant een podium om dingen aan de kaak te stellen. Maar omdat ik daarvoor gewoon betaald krijg, heeft dat weinig met activisme te maken.
Mijn acties hebben weinig invloed op het grote plaatje. Terwijl ik mezelf al jaren vliegreisjes ontzeg vanwege het klimaat, blijft Cora van Nieuwenhuizen – daar is ze weer – vasthouden aan een nieuw vliegveld in Lelystad. En terwijl ik als brave burger mijn afval scheid, mag staalfabriek Tata Steel ziekmakende rotzooi de lucht in blazen. Het is lastig om daar niet moedeloos van te worden. Steeds vaker bekruipt mij het gevoel dat het allemaal niet zoveel uitmaakt wat ik doe.
Boosheid kan leiden tot cynisme, beaamt Rovers. ‘Mensen kunnen gaan denken: laat maar, zo gaat het nu eenmaal. Bijvoorbeeld als ze zien dat politici meer luisteren naar bedrijven dan naar burgers.’ Aanleiding voor haar boek was de machteloosheid die ze voelde bij veel mensen in haar omgeving. Herkenbaar, ik mag met mijn vriendinnen graag een boom opzetten over falende politici – de toeslagenaffaire en de aanpak van de coronacrisis zijn geliefde onderwerpen van ons – maar we bevestigen vooral elkaars boosheid, zonder bij te dragen aan verandering.
Bron
Zowel op sociale media als om me heen bespeur ik veel boosheid. Binnen alle gelederen van het politieke spectrum. Woede over het verlies van traditionele Nederlandse normen en waarden, over klimaatverandering en het gebrek aan urgentie om hier iets aan te doen, over de verloedering van buitenwijken in grote steden, over racisme, criminaliteit, zwerfvuil en hondenpoep. Allemaal dingen waar veel burgers zich kwaad om maken, maar er lijken er maar een handjevol te zijn die daadwerkelijk in actie komen.
Rovers raadt me aan te bedenken wat er achter mijn boosheid zit. Ik kan Cora van Nieuwenhuizen als de bron van al het kwaad zien. Maar dat is te simplistisch en lost bovendien weinig op: ze is onderdeel van een democratisch gekozen (demissionair) kabinet. Ik kan me beter concentreren op de bron van mijn boosheid. De verbreding van de A27 raakt me omdat ik me grote zorgen maak over de natuur, die keer op keer het onderspit delft ten opzichte van de economie. Een hatelijk twitterberichtje over Van Nieuwenhuizen gaat het milieu niet redden. Bovendien is er al zoveel negativiteit op sociale media
Maar wat dan wel? ‘Begin klein,’ tipt Rovers. Ze raadt aan het probleem, in dit geval de achteruitgang van de natuur, op te knippen in kleine partjes. En vervolgens na te denken over een deelprobleem dat ik wél kan aanpakken. Ik denk meteen aan de zwerfvuilactie die we laatst met de kinderen uit de buurt hielden. Toegegeven, ik was niet de organisator, maar het voelde goed om samen met mijn dochtertje rondslingerende blikjes, peuken en andere troep op te ruimen. Beter dan roepen tegen de televisie.
Impact
Sri Kirti van den Roovaart (21) nam vorig jaar een veel drastischer stap; ze sloot zich aan bij de klimaatactiegroep Extinction Rebellion om haar gevoel van machteloosheid te verdrijven. De acties waar de studente Internationaal Toeristisch Management aan deelneemt, zijn niet zonder gevaar. In maart blokkeerde ze een druk kruispunt in Rotterdam door op straat te gaan zitten met een bord Ik ben doodsbang voor onze toekomst vanwege de klimaatcrisis. Na vijftien minuten werd ze gearresteerd en moest ze voor een paar uur achter de tralies. ‘Dat was spannend, maar ik heb wel het gevoel dat zo’n actie impact heeft. Ik snap dat het irritant is voor de mensen die erdoor willen. Maar als ik netjes op de stoep ga zitten met mijn bord, krijg ik geen aandacht van politiek en media. Blijkbaar moet je burgerlijk ongehoorzaam zijn om op te vallen met je boodschap,’ verklaart de studente. Ze beklemtoont wel dat ze nooit geweld zou gebruiken.
Extinction Rebellion wil benadrukken hoe urgent de klimaatcrisis is. Van den Roovaart gaat daarbij zo ver dat ze bereid is tot arrestatie en gevangenschap. Een aantekening op haar strafblad neemt ze op de koop toe. ‘Ik wil later als ik kinderen krijg kunnen zeggen dat ik mijn best heb gedaan om mijn steentje bij te dragen en de schade te beperken,’ zegt ze.
Volgens Rovers hoeft activisme echter niet altijd groots en meeslepend te zijn. Je hebt volgens haar ook ‘huis-tuin-en-keukenactivisten’ nodig. ‘Bij activisme denken mensen al snel aan demonstreren, spandoeken, de barricade op. Maar je kunt ook bijdragen door de administratie te doen van een beweging die je belangrijk vindt.’
Burgerinitiatief
Desirée Cuijpers uit Montfort laat zien dat je niet meteen de hele wereld hoeft te redden om iets te betekenen. Ze kwam samen met haar dorpsgenoten in actie toen ze hoorde dat de gemeente het plaatselijke buitenbad wilde sluiten. ‘Eerst waren we boos. Zo’n mooi bad in een bosrijke omgeving, en een verbinding tussen jong en oud in ons dorp. Zonde om dat te sluiten.’ Maar de advocaat ging niet bij de pakken neerzitten. Ze besloot mee te doen aan een burgerinitiatief om het zwembad zelf te exploiteren.
En dat heeft best wat voeten in aarde. Ze moeten vrijwilligers werven, sponsoren en fondsen vinden om het initiatief financieel te ondersteunen en nadenken over een goed verdienmodel – het helpt bijvoorbeeld als ze buiten het zwemseizoen ook nog wat geld kunnen verdienen met het terrein. ‘De gemeente begeleidt en helpt ons waar nodig,’ vertelt Cuijpers.
De overheid is inderdaad vaak enthousiast over dergelijke initiatieven van betrokkenen. Den Haag heeft er een labeltje aan gehangen: burgerparticipatie. Onderdeel van de ‘doe-democratie’, lees ik op Rijksoverheid.nl. ‘Actieve burgers willen niet dat de overheid alles voor hen oplost met een standaardoplossing.’
Lekker makkelijk, denk de cynicus in mij. Is het niet de taak van de overheid om onze belastingcenten zo te verdelen, dat er ook nog geld overblijft voor een zwembad, trapveldje of een schone straat? Cuijpers kijkt daar anders tegenaan. ‘We hebben het heft in eigen handen genomen en dat voelt goed.’
Wat Cuijpers en Van den Roovaart gemeen hebben, is dat ze tijd en moeite steken in hun idealen. ‘In opstand komen is niet gemakkelijk, dus doe moeite,’ zegt ook Eva Rovers.
Mythe
Terecht, ik merk dat sociale media mij een beetje lui hebben gemaakt. Als ik een ‘gevatte’ opmerking op Twitter plaats die enkele tientallen likes krijgt, voelt dat goed. Zo, dat heb ik maar eens mooi aan de kaak gesteld. Maar de duimpjes komen vaak van mensen die het toch wel met me eens waren, en ik doe niets om het probleem aan te pakken. ‘Online acties, die worden gecombineerd met offline acties zijn vaak succesvoller,’ aldus Rovers. Zoals #BlackLivesMatter en #MeToo.
En denk niet dat je in je eentje de wereld kunt veranderen, zegt ook Rovers. ‘Er hangt een soort mythe rond mensen die het zogenaamd allemaal alleen hebben gedaan. Maar vaak bereiken de beste netwerkers het meest.’ Als voorbeeld noemt ze klimaatactiviste Greta Thunberg. Zij lijkt een activistische eenling, maar schijn bedriegt. Greta Thunberg werkt intensief samen met anderen jonge klimaatactivisten. Samenwerken is ook heel fijn, vertelt klimaatactiviste Van den Roovaart. ‘Bij Extinction Rebellion heb ik een groep mensen gevonden die hetzelfde als ik in het leven staan.’
Samenwerking is misschien wel de ontbrekende schakel in al mijn acties, bedenk ik me na mijn gesprek met Eva Rovers. Ik koop tweedehands kleding, ik teken een online petitie en ik schrijf een kritische column. Maar dat doe ik dus allemaal alleen. Dat is weinig inspirerend. Maar nog belangrijker, mijn invloed als eenling is beperkt. Terwijl er genoeg gelijkgestemden zijn met dezelfde idealen.
En de beste samenwerking is misschien wel die met mensen die er anders over denken. Thunberg spreekt niet alleen voor allerlei ‘klimaatclubjes’, maar hield ook een toespraak voor de grote wereldleiders tijdens het Wereld Economisch Forum – hoewel samenwerken misschien niet de goede term is voor haar toenmalige tirade. Maar Thunberg beseft wel degelijk dat nieuwe denkbeelden uiteindelijk moeten doordringen tot de mensen met macht.
Als ik binnen mijn eigen bubbel blijf, zal ik weinig verschil maken. Bij deze dus een open uitnodiging aan Cora van Nieuwenhuizen: zullen we een keer samen een kop koffie drinken?
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Sint, mag het ietsje minder? →
Kun je geschonden vertrouwen ooit nog terugwinnen? →
Opvoeden in coronatijd, het is behelpen →
