Psychologeld – Vliegschaamte
Neem plaats op de sofa van Irene van den Berg. Zij analyseert elke week ons economisch gedrag.
Vliegschaamte is gebakken lucht, zo kopte een landelijk ochtendblad dinsdag. We vliegen er juist op los: in 2018 werd een recordaantal vliegtickets verkocht, vaak ook nog naar allerlei exotische bestemmingen. Voor de krant hét bewijs dat de gewone hardwerkende Nederlander het klimaatgedram van een handjevol milieuorganisaties en linkse politici fijntjes negeert. Lekker puh. ,,Mensen willen nu eenmaal reizen. Daar kan het geschreeuw van een handjevol actievoerders niets aan veranderen”, liet de voorzitter van de ANVR optekenen.
Deze luchtvaartcijfers bewijzen inderdaad dat veel Nederlanders zich bij het boeken van hun vakantie niet laten leiden door de klimaatverandering, luchtvervuiling of geluidsoverlast die ze daarmee veroorzaken. Maar dat wil niet zeggen dat vliegschaamte een verzinsel is. Het aantal verkochte vliegtickets zegt weinig over ons gevoel. Wij mensen zijn prima in staat ons ergens voor te schamen en het tóch te doen. We vreten ons vol met ongezonde troep, gaan vreemd of worden dronken op een bedrijfsborrel. Dat we ons daarvoor schamen, wil niet zeggen dat we ons gedrag aanpassen.
Tenminste, niet direct. Op lange termijn kan schaamte wel leiden tot ander gedrag. Schaamte is een vorm van stress: we zijn bang om door afwijkend gedrag buiten de groep te vallen. Als we die spanning maar vaak genoeg ervaren, maken we vaak wél andere keuzes. Zo is het aantal rokers mede gedaald door het stigma op roken. Door alle afkeurende blikken en opmerkingen gaan mensen zich schamen voor hun sigaret, wat een motief kan zijn om te stoppen.
Ik vind het nu nog veel te vroeg om te concluderen dat vliegschaamte alleen in de hoofden van klimaatfanatici bestaat. Al denk ik dat de vliegbranche een punt heeft dat maar een kleine groep mensen zich ongemakkelijk voelt over zijn vervuilende reisgedrag. Ik schaam me bijna om het te zeggen, maar ik ben er zo eentje. Dat gevoel is nog heel pril: ik heb nu een jaar niet gevlogen en voel weerstand om weer in het vliegtuig te stappen. Ik ken meer mensen die er zo over denken. Maar, als ik eerlijk ben, ken ik er nog veel meer die er niet zo over denken.
We ervaren pas schaamte als ons handelen afwijkt van de heersende normen en waarden. Schrijven dat vliegschaamte onzin is, is daarmee een selffulfilling prophecy: je hoeft je er niet voor te schamen, want bijna niemand schaamt zich ervoor. Geen wonder dat mensen uit de luchtvaart- en reisbranche gretig in de krant beamen dat vliegschaamte onzin is. Wat ze eigenlijk bedoelen is: blijf allemaal lekker schaamteloos vliegen.
‘Het aantal verkochte vliegtickets zegt niets over vliegschaamte’
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Hoe ‘het recht om uit te stoten’ een miljardenhandel werd →
Het zou fijn zijn als de politiek zich net zo druk maakte over die 1,5 graad als over die 1,5 meter →
Waarom doneren aan een rijk land als Australië? →
