Psychologeld – Omstanders
Neem plaats op de sofa van Irene van den Berg. Zij analyseert elke week ons economisch gedrag.
Op school hing een briefje boven de kapstok of ouders takjes en ander groen wilden inleveren voor de kerststukjes van de kinderen. Ik had de coniferen of de laurier in onze tuin wat kunnen snoeien. Maar pfff, ik moet al zoveel in deze drukke weken voor kerst. En dus negeerde ik de vraag. Een van de andere papa’s of mama’s zou vast wel wat meenemen. Toch?
Die kerststukjes zouden weleens knap sober kunnen worden. Want de kans is groot dat andere ouders precies hetzelfde denken: gedeelde verantwoordelijkheid voelt als geen verantwoordelijkheid. Iemand anders uit de groep zal het wel oppakken. Ons brein werkt helaas niet alleen zo bij onschuldige hulpvragen.
Ook als ingrijpen van levensbelang is, zijn we geneigd om apathisch te reageren wanneer we deel uitmaken van een groep. Vorig jaar werd een Amerikaans tienermeisje live op Facebook verkracht door een groep jongens. Tientallen mensen keken toe, maar niemand belde de politie. Waarschijnlijk dachten ze allemaal dat iemand anders de telefoon wel zou oppakken.
Hoe meer mensen toekijken, des te kleiner de kans dat we iets doen. Dit wordt ook wel het omstandereffect genoemd, een van de bekendse termen uit de sociale psychologie. Ik moest dit weekeinde aan dit fenomeen denken toen ik politici zag falen op de klimaattop in Polen. De Verenigde Naties waarschuwde pas nog dat de opwarming van de aarde de 1,5 graad niet mag overstijgen om het risico op droogte, overstromingen en extreme hitte voor honderden miljoenen mensen te beperken. En dat daarvoor héél dringende maatregelen nodig zijn. Toch gedroegen politici zich in Polen als konijnen die in de koplamp van een auto blijven kijken. Het is allemaal too little, too late.
Daaruit zou je de conclusie kunnen trekken dat het allemaal wel meevalt met die klimaatverandering. Want als het écht zo erg was, dan greep toch wel iemand in. Ik vrees dat dat niet waar is: politici zijn de omstanders van de klimaatramp. Ze hopen allemaal dat iemand anders het probleem gaat oplossen, en impopulaire maatregelen voor zijn rekening neemt. De meeste bedrijven en consumenten gedragen zich trouwens net zo goed als omstanders. We merken hoe de aarde langzaam opwarmt. Maar we staan erbij, kijken ernaar en blijven shoppen, autorijden en vliegen.
Er is één ding dat helpt tegen het omstandereffect: het herkennen. Wanneer je jezelf betrapt op de gedachte ‘iemand anders zal het wel doen’, bedenk dan dat die ander waarschijnlijk precies hetzelfde denkt. Dat maakt dat je sneller in actie komt. Niet alleen bij zoiets ingewikkelds als klimaatverandering, maar ook bij een simpel verzoek van een collega, familielid of de school van je kind.
‘We zijn geneigd apathisch te reageren als we in een groep zijn’
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Overlast en obesitas, maar niemand stopt de opmars van fastfoodketens in Rotterdam →
Serie Degrowth – Is er een rechtvaardig alternatief voor kapitalisme? →
Serie Degrowth – Doei groei! Kan het kapitalisme ook zónder? →
