Pak je nu alweer het vliegtuig?
Een collega gaat vier keer per jaar op vakantie – met het vliegtuig wel te verstaan. Je ouders eten iedere dag vlees, en een vriendin koopt bijna elke week nieuwe kleding. Heeft het zin om je omgeving aan te spreken op vervuilend consumptiegedrag, of werkt dat juist averechts?
Unox verkoopt nu ook vegetarische rookworst. Daar is niet iedereen even blij mee, blijkt uit online reacties. ,,Een rare hype dat vlees plots slecht is. Alsof we allemaal gedwongen vegetariër moeten worden. De mens is al sinds versie 0.0 een omnivoor, waarom moeten we ons anno 2018 dan ineens voordoen als herbivoor? Gaat niet gebeuren! Meteen even een flinke paardenbiefstuk gehaald”, reageert een fervent vleeseter.
De boodschap van het andere kamp is al evenmin subtiel: ,,Als vegetariër vind ik dat het eten van mede-dieren niet hoort. Dan ben ik uiteraard ook tegen vervangers die ook maar enige associatie met vlees hebben. Maar voor de vele hype – dus fake – vegetariërs is het wel leuk. Kunnen ze weer interessant doen.” En ook: ,,Er is pas echt geen sprake meer van dierenleed als Unox ook ei uit de ingrediënten haalt.”
Discussies over duurzaam gedrag kunnen snel venijnig worden. ,,Dat komt omdat mensen zich aangetast voelen in hun ego. Als je tegen een vleeseter zegt dat vlees slecht is voor het milieu en dierenwelzijn, dan hoort hij: dat jij vlees eet, dat deugt niet. En niemand vindt het leuk om kritiek te krijgen. Vaak bijten mensen dan van zich af”, verklaart Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit. Toch is ze van mening dat het zinvol is om elkaar aan te spreken op milieubelastend gedrag. Zolang we dat op een sympathieke manier doen.
Een goed uitgangspunt daarbij is dat niemand tégen een schoon milieu is. ,,Uiteindelijk vinden we duurzaamheid allemaal belangrijk. Niemand wil op een vuilnisbelt wonen of ongezonde lucht inademen. En dat willen we ook niet voor onze kinderen. Alleen vinden we het moeilijk om daar ook altijd naar te handelen”, stelt Michiel Hobbelt, die trainingen in een duurzame levensstijl geeft.
Gemengde boodschap
Volgens Hobbelt komt dat omdat consumenten nogal gemengde boodschappen krijgen. ,,We horen overal dat duurzaamheid belangrijk is, maar tegelijkertijd worden we overspoeld met advertenties van bedrijven die ons willen overhalen om meer spullen te kopen en vliegreizen te maken. Ook de politiek is tweeslachtig. Het kabinet zegt duurzaamheid hoog in het vaandel te hebben, maar een paar jaar geleden riep Mark Rutte alle Nederlanders nog op om een auto te kopen om de economie te stimuleren.”
Volgens Vonk weten we ons vervuilende gedrag vaak op allerlei manieren te rechtvaardigen: ,,Met argumenten als: iedereen doet het, het ligt overal in de winkels, als het echt zo erg was, deed de overheid er wel wat aan en we mogen nergens meer van genieten.” Die reacties komen voort uit een psychologisch proces dat cognitieve dissonantie wordt genoemd. Cognitieve dissonantie is de spanning die we ervaren als we verschillende waarheden in ons hoofd niet met elkaar kunnen rijmen. Voor rokers is het bijvoorbeeld lastig om ‘Ik rook’ te combineren met ‘Roken vergroot de kans op kanker’. Zo kan ook ‘Ik ga met het vliegtuig op vakantie’ in relatie tot ‘Vliegen draagt bij aan het broeikaseffect en veroorzaakt luchtvervuiling’ onbehagen opleveren.
Betweter
Wie zijn omgeving wil aanspreken op vervuilend gedrag doet er, volgens Vonk, slim aan om er rekening mee te houden dat het wat tijd nodig heeft. ,,Je hoeft de ander niet in één keer te overtuigen, je hoeft alleen maar een zaadje te planten. Wanneer dat vaker gebeurt, kan iemand zijn gedrag gaan aanpassen.”
Het is belangrijk om daarbij niet de betweter uit te hangen. ,,Vertelt een vriend dat ie voor de zoveelste keer op vliegvakantie is geweest, vraag dan eerst enthousiast hoe het is geweest. Pas daarna kun je erover beginnen, als de sfeer goed is, in de vorm van een vraag: weet hij dat vliegen slecht is voor het klimaat? Hoe kijkt hij daar tegen aan? Als hij dan met smoesjes komt, laat het rusten. Ander keertje weer.” En complimenteer mensen voor de stappen die ze al wel zetten. ,,Als een vriendin besluit één dag in de week geen vlees te eten, geef haar daar dan waardering voor. In plaats van te roepen dat zes dagen per week vlees eten nog steeds erg veel is.”
Zelf het goede voorbeeld geven helpt ook. ,,Ik wil mijn omgeving laten zien dat je ook van het leven kunt genieten als je duurzaam leeft. Daarom vertel ik graag over mijn heerlijke vakantie op de Waddeneilanden en deel ik mijn favoriete vegetarische recepten. Mensen zijn vaak bang dat duurzaam gelijk staat aan minder leuk, maar dat is niet zo”, vertelt Hobbelt.
Al win je daar net zo min de populariteitsprijs mee. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat veel mensen zich ergeren aan vegetariërs omdat die door hun gedrag anderen een spiegel voorhouden. Als iemand op een feestje geen bitterbal pakt omdat die op dieet is, is dat prima. Maar als we weten dat hij dat doet uit principe, dan vinden vleeseters die persoon ineens irritant en fanatiek. Vonk: ,,Ook als hij niemand iets opdringt, voelen vleeseters dat vaak wel zo. Alsof de gewone rookworst opeens verboden is nu er een vegaworst is.”
Sociale norm
Om de ander niet voor het hoofd te stoten, bedenken sommige mensen dan ook excuses voor hun duurzame gedrag: ze zeggen bijvoorbeeld dat ze niet van vliegen houden in plaats van dat ze dat doen uit milieuoverwegingen. Vonk is daar heel kritisch op. ,,Wanneer je niet durft te praten over je morele overwegingen, dan houd je vervuilend gedrag in stand. Door te zwijgen of er omheen te praten, bevestig je de status quo. Soms moet je gewoon de zeikerd durven te zijn die er wat van zegt. Maar probeer het altijd op een positieve manier te doen, en met mate. En heel veel geduld.”
Als meer mensen zich uitspreken, kan verandering ineens snel gaan, volgens de hoogleraar sociale psychologie. ,,We willen uiteindelijk graag voldoen aan de sociale norm. Dat zie je bijvoorbeeld terug bij roken. Toen ik nog rookte, was het heel normaal dat je in de lift een sigaret opstak. Dat wordt tegenwoordig niet meer geaccepteerd.”
Wordt het niet een beetje ongezellig als we allemaal de moraalridder gaat uithangen? ,,Nee, zolang je er maar niet met de botte bijl in gaat, kun je elkaar ook inspireren. Het valt mij op dat er in de politiek en media vaak zo technisch wordt gesproken over duurzaamheid. Het gaat over CO2-uitstoot, energietransitie en zonnepanelen. Ik denk dat het goed is als we meer over gedrag zouden praten en hoe lastig het is om dat te veranderen. Dat zal iedereen herkennen”, zegt Hobbelt.
Pak je nu alweer het vliegtuig?
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Ruim baan voor de vette snack: gemeenten roepen de opmars van fastfood geen halt toe →
Twijfels over Haags fastfoodplan: De winkelstraat uit, de kwetsbare wijk in →
Overlast en obesitas, maar niemand stopt de opmars van fastfoodketens in Rotterdam →
