Niet meer vliegen, hoe erg is dat nou helemaal?

Al ruim voor de coronacrisis besloot journalist Irene van den Berg paal en perk te stellen aan haar vlieggedrag. Dat ging haar, tegen haar eigen verwachting in, opvallend makkelijk af.

Dit lijkt misschien een heel raar moment voor een pleidooi tegen vliegen. Terwijl ik dit schrijf, zitten we allemaal deels nog in sociale quarantaine en zijn vrijwel alle vluchten vanaf Nederlandse luchthavens geschrapt. Hoezo vliegschaamte? We mógen niet eens vliegen. Toch vind ik het juist nu een heel geschikte tijd om ons reisgedrag te overdenken. Nu ik ‘huisarrest’ heb, verlang ik ernaar om met mijn lief uit eten te gaan en met vriendinnen naar een terras. Of met mijn dochtertje naar de dierentuin. Maar moet dat in een tropisch oord aan de andere kant van de wereld? Neuh, om de hoek lijkt me minstens zo fijn. Het is tijd voor een herwaardering van ‘dichtbij’.

Een paar jaar geleden dacht ik daar wel anders over. Met mijn man maakte ik verschillende reizen naar de VS en Canada. En ook binnen Europa vlogen we er lustig op los: onder meer naar Spanje, Kroatië en Bulgarije. Soms verschillende keren per jaar. En dan waren er nog de stedentrips met vriendinnen. Toen die, vanwege pasgeboren baby’s en andere familieperikelen, steeds vaker in Nederland plaatsvonden, trok ik aan de bel. Ik vond dat we aan het indutten waren en pleitte voor meer buitenlandse tripjes. Daarna vlogen we weer naar Valencia en Nice. Over de invloed van al dat gevlieg op het klimaat, hield ik me nauwelijks bezig. Ondertussen ging ik op andere terreinen wel duurzamer leven. Ik schrapte vlees van mijn menu en zette mezelf op kledingrantsoen: geen bestellingen bij Zalando meer. Maar van vliegen wilde ik geen afscheid nemen. Want, zo redeneerde ik, het is belangrijk om meer te zien dan mijn eigen stad en land. Zo maakte een bezoek aan Mexico City, toen ik begin twintig was, grote indruk op me door de enorme kloof tussen arm en rijk in de stad. Op braakliggend terrein langs ons luxe westerse hotel, stonden krotjes waarin mensen leefden. Ik voelde me bevoorrecht en bezwaard tegelijkertijd. Reizen maakt je wereld groter en je wordt er een empathischer mens van.

Één retourtje Barcelona: 500 kilo CO2-uitstoot

Tegelijkertijd is de milieu-impact van vliegen enorm. Een retourtje Barcelona voor twee personen veroorzaakt zo’n 1000 kilo CO2-uitstoot, blijkt uit cijfers van voorlichtingsbureau Milieu Centraal. Als je samen met de trein gaat, is dat 180 kilo CO2. En een elektrische auto die op en neer naar Barcelona rijdt, stoot 210 kilo CO2 uit. Eén vliegreis doet bijna alle andere duurzame acties teniet. Eten jullie samen een jaar lang vegetarisch, dan levert dat een klimaatwinst op van 920 kilo CO2 per jaar stelt Milieu Centraal. Om een retourtje Bali te compenseren, zou je zelfs bijna acht jaar lang geen vlees moeten eten.

Daarom maakte ik een afspraak met mezelf: ik zou het vliegtuig niet afzweren, maar wél kritischer worden op mijn vlieggedrag. De eerste zomervakantie was geen probleem. Zuid-Engeland stond al lang op mijn verlanglijstje en we hadden daar een prachtige, zonovergoten vakantie. In het tweede jaar gingen we naar Slovenië. Daar had ik ooit een heerlijke vakantie gehad met mijn man en ik wilde het land graag aan ons dochtertje laten zien. Opnieuw een succes. Ook zijn we sindsdien al naar prachtige plekken in Nederland geweest zoals Drenthe, de Veluwe en Arcen in Noord-Limburg

Wat is er mis met Nederland?

Nederlanders vergeten vaak hoe mooi hun eigen land is, stelt reisjournalist Flip van Doorn. Hij schreef onder meer de reisgids Nederland – 1000 Plekken die je echt gezien moet hebben en De eerste wandelaar, in de voetsporen van een wandelende domineeover de opkomst van het wandeltoerisme. ‘Zeker als het over de zomervakantie gaat, luidt de vraag in de meeste gezinnen: naar welk land gaan we? Nederland wordt vaak niet als optie gezien.’ Omdat het weer niet altijd meewerkt, maar ook omdat we het gevoel hebben dat we in ons eigen land de drukte maar moeilijk kunnen ontlopen.

‘In Nederland heb je inderdaad geen zongarantie, dat klopt. Maar rust kun je er wel vinden: in ons land zijn er prachtige plekken die je bijna helemaal voor jezelf hebt’, zegt Van Doorn. Hij geeft als voorbeeld Nationaal Park De Meinweg, vlakbij Roermond. ‘Een mooi verstild gebied waar je heerlijk kunt wandelen. Wat Nederland bijzonder maakt, is de grote diversiteit. Bijna nergens ter wereld vind je op zo’n kleine oppervlakte zoveel verschillende landschappen. Veel Nederlanders geven hoog op van Australië, maar daar kun je uren in de trein zitten zonder dat het landschap wezenlijk verandert. In Nederland zie je telkens weer iets nieuws.’ Van Doorn verwacht dat Nederlanders de komende jaren weer dichter bij huis zullen blijven. ‘Deels noodgedwongen omdat veel mensen door de economische crisis minder geld hebben om op vakantie te gaan. De afgelopen jaren leek het wel een mensenrecht om drie keer per jaar op vakantie te gaan. Dat zal voorlopig wel even voorbij zijn.’ Hij hoopt dat we daarnaast ook kritischer gaan nadenken over onze vliegvakanties. ‘Even een weekendje shoppen in Rome of een geheel verzorgde resortreis naar Isla Margarita is zo ontzettend ver- vuilend. En het levert ons ook geen respect of begrip voor andere culturen op. Het zou mooi zijn als we door de economische recessie de schoonheid van de ons omringende landen leren waarderen.’ Zelf heeft hij het vliegtuig vanwege de klimaatcrisis helemaal afgezworen – best bijzonder voor een reisjournalist.

Prijzen van vliegtickets waren historisch laag

Het zou mooi zijn als ‘minder vliegen’ het nieuwe normaal wordt. Want als niet-vlieger ben je nu nogal een party pooper. Dat ik het vliegtuig mijd, wil niet zeggen dat al mijn reisgenoten dat namelijk ook ineens allemaal willen. De beslissing om zo min mogelijk te vliegen maakte ik samen met mijn man, maar niet met mijn vriendinnen. Tot nu toe hebben ze niet moeilijk gedaan over mijn ommezwaai en zijn ze bereid voor een ander vervoermiddel te kiezen. Vorige zomer carpoolden we naar Düsseldorf.

Of we de komende jaren massaal minder gaan vliegen hangt, volgens reistrendwatcher Kees van der Most niet alleen af van de economische ontwikkeling en de houding van consumenten ten opzichte van vliegen, maar ook van de prijs van vliegtickets. Van der Most is eigenaar van adviesbureau Trends & Tourism en doet onderzoek naar ontwikkelingen in de reisbranche. ‘De kosten van vliegreizen waren de afgelopen jaren historisch laag, waardoor mensen heel gemakkelijk in het vliegtuig stapten’, zegt de trendwatcher. De cijfers liegen er inderdaad niet om. Nederlanders kozen in 2019 voor het eerst vaker het vliegtuig dan de auto voor vakanties in het buitenland, bleek uit onderzoek van NBTC-NIPO Research. Het aantal vliegreizen nam met 3 procent toe, terwijl het aantal vakanties met de auto 3 procent afnam. Wel viel op dat vakanties met de trein steeds populairder werden, met een groei van 27 procent in 2019.

Op zoek naar alternatieven

Wanneer vliegen niet meer zo spotgoedkoop is, is de kans groter dat mensen op zoek gaan naar alternatieven. Er zit nu geen accijns op kerosine en ook geen BTW op vliegtickets, en dat is milieuorganisaties al jaren een doorn in het oog. Per 2021 gaat voor passagiers wel een vliegtaks gelden tussen de 7 en 7,50 euro per ticket, ongeacht naar welke bestemming zij vliegen. “Dat bedrag is zo laag dat ik niet verwacht dat veel Nederlanders daardoor het vliegtuig links laten liggen. Er lagen plannen voor een hogere vliegtaks, maar nu de vliegtuigmaatschappijen het zo moeilijk hebben, verdwijnen die plannen voorlopig waarschijnlijk in de koelkast”, voorspelt de reistrendwatcher.

De komende zomer wil ik met mijn man en dochtertje met de auto naar Tsjechië. Maar of dat kan, is op dit moment nog helemaal de vraag. Toch probeer ik ook lichtpuntjes te zien. Misschien komen we groener uit deze nare periode . Wat we na deze crisis in elk geval niet meer kunnen zeggen, is dat we ons gedrag niet kunnen veranderen. Na het maandenlang missen van onze vrienden, familie, theaterbezoekjes, etentjes buiten de deur en nog zoveel meer fijne dingen in het leven, is stoppen met vliegen zo’n grote opoffering niet meer.

Niet meer vliegen, hoe erg is dat nu helemaal?

Hoezo vliegen?

Voor bekende vliegbestemmingen zijn er soms prachtige alternatieven in de buurt. (Alle genoemde prijzen zijn indicaties en kunnen fluctueren.)

Rotterdam

Rotterdam in plaats van New York
Retour vliegtuig Amsterdam (Schiphol) – New York, Verenigde Staten: € 450.

Optie Retour trein Utrecht – Rotterdam: € 22,40 (tweedeklas).

Op een terrasje in New York zagen fotografen Dennis Duinker en Brenda Vonk Noordegraaf ineens de gelijkenis met Rotterdam. Ze maakten een fotoserie over de overeenkomsten tussen beide steden. Na het zien van de foto’s vraag je je af waarom je nog uren in het vliegtuig zou gaan zitten. Want wie over de Wilhelminapier loopt, waant zich in de Big Apple door de appartementen die lijken op New Yorkse pakhuizen. En De Hef heeft wel wat weg van de Roosevelt Island Bridge in New York. Zelfs de skyline van Rotterdam mag zich meten met die van New York. Vooruit, met een beetje goede wil.

Dorset

Engelse Rivièra in plaats van Canarische Eilanden
Retour vliegtuig Amsterdam – Las Palmas de Gran Canaria: € 375.

Optie Retour auto Duinkerken – Dover € 180 euro (boot) + Utrecht – Duinkerken en Dover – Devon: € 200 (benzine) = € 380.

Bij Engeland denk je misschien eerder aan grijze luchten en regenbuien, dan aan wuivende palmbomen langs een azuurblauwe zee. Onterecht, want een deel van Zuid-Engeland heeft een heerlijk, bijna subtropisch, klimaat. Dat komt door de warme golfstroom die langs deze kust van Devon, Dorset en Cornwall stroomt. Je kunt vanuit Nederland met de auto en de boot gaan, en er worden ook georganiseerde busreizen naar de Engelse Rivièra aangeboden.

Elzas

Elzas in plaats van Californië
Retour vliegtuig Amsterdam (Schiphol) – Los Angeles, Verenigde Staten: € 850.

Optie 1: Retour auto Utrecht – Elzas, Frankrijk: € 150 (benzine).
Optie 2: Retour trein Utrecht – Straatsburg, Frankrijk: € 200.

In de film Sideways (2004) gaan de uitgerangeerde B-acteur Jack en de leraar Miles samen op wijnreis door de Californische wijngaarden om hun midlifecrisis te bezweren. Sinds het zien van die hilarische komedie, staat een wijnvakantie in Californië hoog op mijn verlanglijstje. Tijd om hem daar weer vanaf te halen, want dichtbij zijn er ook prachtige wijnstreken met een heerlijk klimaat. Een wijnreis door de Franse Elzas is net zo bijzonder, en je houdt ook nog meer geld over om wat vaatjes in te slaan.

Biesbosch

Biesbosch in plaats van Everglades
Retour vliegtuig Amsterdam (Schiphol) – Orlando Florida, Verenigde Staten: € 1000.

Optie Retour trein Utrecht – Dordrecht: € 29,60 (tweedeklas).

Het subtropische graslandschap van de Everglades in Florida is natuurlijk prachtig. Maar sommige delen van het nationale park zijn drukbezocht door toeristen. En dan moet je ook nog uitkijken dat je niet wordt gebeten door een krokodil. Wie in een fluisterboot wil zitten, kan ook gewoon naar de Nederlandse Biesbosch. En voor de bevers, Schotse hooglanders, damherten en reeën die er wonen, hoef je niet bang te zijn.

Isle of Skye, Schotland

Schotland in plaats van Nieuw-Zeeland
Retour vliegtuig Amsterdam (Schiphol) – Auckland, Nieuw-Zeeland: € 950.

Optie 1 Retour auto IJmuiden – Newcastle: € 180 (boot) + Newcastle – Edinburgh € 50 (benzine) = € 230.
Optie 2 Retour trein Amsterdam – Edinburgh: € 400 (tweedeklas).

De mysterieuze en sprookjesachtige landschappen van Schotland en Nieuw-Zeeland vertonen veel gelijkenissen. Maar terwijl Nieuw-Zeeland aan de andere kant van de wereld ligt, is Schotland minder dan 1000 kilometer rijden. Ook leuk: je kunt met de trein vanuit Amsterdam naar Edinburgh. En de trein is direct ook een mooi vervoersmiddel om Schotland te ontdekken. Treinen is niet alleen gemakkelijk in de dichtbevolkte laaglanden waar de grote steden gesitueerd zijn, maar ook sommige delen van de Highlands zijn bereikbaar per trein. Zonder dat je bang hoeft te zijn dat je nat wordt van de regen – het natte klimaat is wel een nadeel van Schotland – zie je vanuit de trein door mist omgeven bergen, glinsterende meren en pittoreske dorpjes.

About the Author

Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.

Comments are closed.