Nederland, het land van papier
Vrijwilligster Lenny Cevaal helpt Omar Salim Khames en Afaf Aydanous, vluchtelingen uit Somalië, met hun administratie. Financieel journaliste Irene van den Berg interviewt hen en beseft weer hoe lastig al dat papierwerk is. Zeker als je alleen contant geld gewend bent en het Nederlands niet beheerst.
Verzekeringen in Somalië? Omar maakt met zijn hand een wegwerpgebaar. “Maar wat gebeurt er dan als je in Somalië met je auto tegen iemand aan rijdt?”, vraagt vrijwilligster Lenny verbaasd. “Niemand wil laten merken dat hij geen geld heeft om zijn auto zelf te repareren. Dus dan gaat het van: is goed, niks aan de hand, is goed”, legt Omar uit.
Ik ontmoet vrijwilligster Lenny en vluchtelingen Afaf en Omar in de woning van het Somalische gezin in Middelburg. Mevrouw Lenny, zoals Afaf haar noemt, is vrijwilligster binnen het programma Thuisadministratie in Zeeland van Humanitas. Ze helpt het gezin om hun financiën op orde te brengen en te houden.
Daarin zit een overeenkomst tussen Lenny en mij. Allebei proberen we mensen wijzer te maken in geldzaken. Ik werp als journalist en columnist persoonlijke financiën een kritische blik op alles wat ons in onze portemonnee raakt. Zij helpt als vrijwilliger mensen heel direct bij hun financiële administratie. Als journalist ben ik gespitst op bedrijven en overheden die consumenten zand in de ogen strooien met allerlei ingewikkelde producten en diensten. Lenny ziet in haar werk als vrijwilligster hoe mensen in de problemen kunnen raken als ze hun eigen financiën niet begrijpen.
Op de vlucht
Afaf en Omar vertellen me openhartig hun verhaal. Het stel komt oorspronkelijk uit Somalië maar woont jarenlang in Saudi-Arabië. Omar werkt daar als grafisch ontwerper en webdesigner. Afaf zorgt voor hun drie kinderen, zoon Mohammed en dochters Nura en Nada. Hun leven verandert als de familie van Omar wil dat het jonge gezin terugkeert naar Somalië omdat de meisjes daar te laten besnijden. Afaf vlucht vijf jaar geleden met de kinderen naar Nederland. Omar volgt drie jaar later.
“Besnijdenissen in Somalië zijn heel gevaarlijk. Sommige meisjes gaan dood”, legt Afaf uit. Ik ben zelf vier maanden geleden moeder geworden van een dochtertje en voel mijn maag omdraaien als ze vertelt over de besnijdenissen. De risicovolle ingrepen gebeuren vaak onverdoofd, met een schaar of een ander niet gesteriliseerd voorwerp. De meisjes die het overleven, houden er meestal hun hele leven complicaties aan over. “Ik ben zelf ook besneden en heb er iedere maand weer last van”, vertrouwt ze me toe.
Een dappere beslissing dus om naar Nederland te komen, maar geen gemakkelijke. Zowel in Somalië als in Saudi-Arabië heeft Afaf als vrouw nooit de kans gekregen om te leren schrijven of lezen. Maar om het met haar drie kinderen in Nederland te rooien, is dat hard nodig. “Ik ben heel blij dat ik hier de kans krijg om te leren, ook al vind ik het Nederlands wel heel lastig.” Inmiddels kan ze zich gelukkig uitstekend verstaanbaar maken. En ze is net geslaagd voor haar inburgeringscursus.
Alles in mappen
Via maatschappelijk werk komt het Somalische gezin in contact met het programma Thuisadministratie van Humanitas “Toen ik hier de eerste keer kwam, had Afaf een hele grote stapel papier maar ze had geen idee wat ze moest bewaren. We hebben toen wat mappen gekocht en zijn samen gaan ordenen”, vertelt Lenny. Afaf pakt alle ordners uit de kast en legt ze op tafel tussen de goudkleurige schalen met heerlijke authentieke Somalische hapjes. Ze begint ze te tellen; acht zijn het er inmiddels. “Nederland, het land van papier”, grapt Omar.
Bij het programma Thuisadministratie helpen vrijwilligers als Lenny mensen om hun persoonlijke financiën op orde te brengen en te houden. Vaak hebben degene die hulp krijgen te maken met schulden en armoede. Maar het kan ook gaan om vluchtelingen of weduwes die door het wegvallen van hun partner het overzicht kwijt zijn . “Het doel is om iemand zo goed te begeleiden dat hij onze hulp uiteindelijk niet meer nodig heeft”, legt Lenny uit.
Zo belt Afaf inmiddels zelf naar allerlei instanties. “De eerste keren zat mevrouw Lenny ernaast. Ik praatte toen alleen nog in woorden, niet in zinnen. Als ik er niet uit kwam, nam zij het over. Maar nu durf ik inmiddels zelf te bellen”, vertelt ze. Lenny betekent voor haar meer dan een hulp bij de financiën. “Door met haar te praten is mijn Nederlands ook beter geworden.” Andersom is het contact ook een verrijking voor Lenny. “Er is een vriendschap ontstaan. Ze leren me veel over de Somalische cultuur.”
Nederlandse bureaucratie
Als geboren Nederlander valt het al niet mee om je geldzaken te regelen. Laat staan als je van ver komt en de taal niet machtig bent. Hoe lang zou het duren voordat ik in het Arabisch een rekening kan openen?, vraag ik me af.
De wil van Somalische stel om alles goed te regelen, raakt me dan ook. Dapper worstelen ze zich door de Nederlandse bureaucratie heen. Afaf en Omar hadden geen verblijfsvergunning in Saudi-Arabië en daarmee ook geen bankrekening, hypotheek of verzekeringen. “Alles ging contant”, vertelt Omar. Het bijhouden van een financiële administratie is dus helemaal nieuw voor hen.
Maar het Nederlandse woord schuld willen ze niet toevoegen aan hun vocabulaire. “Soms kom ik bij mensen over de vloer die direct alles uitgeven zodra hun loon of uitkering op de rekening staat. Maar dat geldt absoluut niet voor Afaf en Omar. Afaf weet precies wat er in en uit gaat.”, zegt Lenny.
Soms slaat heel even de onzekerheid toe en dan maakt het stel een afspraak met de vrijwilligster. Lenny met een lach: “Vorige week kwam ze ineens met een reclamefolder van opticien Pearle aanzetten. Die was persoonlijk geadresseerd dus ze wist niet of ze die moest bewaren. Maar ach, dat zijn kleine dingen. Ik weet zeker dat Afaf en Omar het binnenkort alleen af kunnen.”
Nederland, het land van papier
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.