Liever moe dan lui

Haar halve vriendenkring loopt met wallen onder de ogen. Ook journalist Irene van den Berg (41) zit ’s avonds vaak te knikkebollen. Waarom voelt de dag in de ochtend al als een lange lijst met taken

,,Volg je het nog?” vraagt mijn man na een duwtje tegen mijn arm. We kijken samen op de bank naar een Scandinavische thriller. Beter gezegd: hij kijkt en ik zit naast hem te knikkebollen. Daar baal ik van. Naar dit rustmomentje heb ik uitgekeken, nu ben ik vooral aan het vechten tegen de slaap. Ik heb vandaag gewerkt, mijn dochtertje naar school gebracht, gekookt, de was gedaan en nog duizend andere dingen. En nu is mijn batterij leeg, net als bijna elke avond.

Voor de goede orde, ik heb een heerlijk leven. Ik ben getrouwd met een heel leuke man en gezegend met een dochtertje. Ook heb ik veel vrienden en zijn mijn ouders nog gezond en samen. En dan heb ik op de koop toe het allerleukste werk dat ik kan bedenken

Maar om eerlijk te zijn geniet ik daar niet altijd met volle teugen van. Soms, als ik wakker word, voelt de dag die voor me ligt vooral als een lange lijst met taken. En kan ik alleen maar denken aan alle vinkjes die weer moeten worden gezet: dochter naar school ‘check’, column schrijven ‘check’, boodschappen doen ‘check’. Het leven als to-dolijst, iedere dag opnieuw. Ontzettend vermoeiend.

Ik ben niet de enige die er last van heeft, merk ik om me heen. Een werkloze vriendin met een baby vertelt over gebroken nachten en het gevoel dat ze alleen nog maar aan het zorgen is. Een ander over de zware belasting van een gezin met drie kinderen en een parttimebaan.

Het zijn niet alleen ouders met jonge kinderen die worstelen. Een vrijgezelle vriend kan ’s ochtends moeilijk zijn bed uit komen en blijft maar snoozen. En dan heb ik het nog niet eens over de vriendinnen die een burn-out hebben gehad.

Vermoeidheid

Officiële cijfers over vermoeidheid zijn gek genoeg moeilijk te vinden. Ik kwam een onderzoek van het CBS tegen uit 2018, waaruit bleek dat een kwart van alle Nederlanders met slaapproblemen kampte. Eind vorig jaar bleek uit een onderzoek van het CBS en TNO dat 1,3 miljoen Nederlanders een burn-out hebben als gevolg van werkstress. Maar deze cijfers zeggen niets over vermoeidheid in het algemeen. Een groot onderzoek van het CBS onder Nederlandse jongeren uit 2017 vind ik wel veelzeggend. Van de jongeren tussen de 18 en 25 jaar was 85 procent tevreden met het leven, maar liefst de helft van de ondervraagden zei zich de dag voor het onderzoek vermoeid te hebben gevoeld. Let wel: we hebben het dus over mensen met een jong lichaam.

Margriet Sitskoorn, hoogleraar Klinische Neuropsychologie aan Tilburg University, heeft wel een verklaring voor die massale vermoeidheid. ,,Naast alles wat we ‘moeten’, worden we ook nog eens de hele dag blootgesteld aan nieuwe prikkels en verleidingen. En alles wat aandacht vraagt, kost energie. Er is een overvloed aan spullen die je kunt kopen, we kunnen weer afspreken met vrienden, er zijn de berichten op sociale media, potentiële Tinderdates en ga zo maar door. We denken dat we dat allemaal willen, want op korte termijn voelt het lekker. Maar dat directe genot gaat op lange termijn ten koste van onze gezondheid en ons geluk’’, zegt Sitskoorn.

Ze raadt dan ook aan om kritischer te kijken waar we precies allemaal zo druk mee zijn. Vaak hebben we geen benul waar onze tijd aan opgaat. Een goede oefening is, volgens Sitskoorn, om een lijstje te maken met je hoogste prioriteiten, zoals gezin, gezondheid, vriendschappen en werk. En vervolgens een opsomming van de dingen waaraan je de meeste tijd besteedt. ,,Grote kans dat die twee rijtjes niet overeenkomen.’’ Vervolgens maak je een to don’t-lijstje met dingen waarin je geen tijd meer wilt steken. ,,Denk aan sociale media of e-mail na werktijd.’’

Bedenken dat je minder moet instagrammen is één ding, dat voornemen ook in praktijk brengen iets heel anders, zegt Sitskoorn. ,,Al die prikkels werken in op de oude structuren in onze hersenen. Ons brein is zo ontwikkeld dat we geneigd zijn te kiezen voor instantgenot. Het kost energie om daar tegenin te gaan. Maar als je dat vaak doet, wordt het gemakkelijker. Dan legt je brein weer nieuwe verbanden aan. Je kunt jezelf aanwennen om ’s avonds een boek te pakken in plaats van op je mobiel allerlei webshops af te struinen.’’

Schermtijd

Haar vraag aan mij is: waar ben jij eigenlijk zo druk mee? Met mijn werk en de zorg voor mijn dochtertje, is mijn eerste reactie. Maar dan dwing ik mezelf om eerlijk te zijn. Een blik op mijn telefoon leert dat ik daar meer dan een uur per dag te vinden ben. Mijn totale schermtijd was afgelopen week 7.57 uur. Bijna een hele werkdag! Ook verdoe ik nogal wat tijd voor de televisie. Op avonden dat ik thuis ben, kan ik goed twee uur voor de buis hangen. Zonde eigenlijk. Heb ik eindelijk tijd voor mezelf en dan doe ik daar zo weinig mee

Waarom neem je alleen ’s avonds tijd voor jezelf, vraagt Sitskoorn. ,,Volgens mij heb jij werk waar veel mensen van dromen. En ik neem aan dat je dochtertje ook een bewuste keuze is. Waarom zijn die uren overdag dan geen tijd voor jezelf?’’ Volgens Sitskoorn zou het me helpen als ik anders naar mijn tijd kijk. En niet alleen mij. Het gevoel geen invloed te hebben op je tijd, is ook een belangrijke oorzaak van vermoeidheid, zegt de hoogleraar. ,,Probeer je werk en je tijd met je kind meer te waarderen. Dan heb je ’s avonds minder het gevoel dat er iets moet worden gecompenseerd.’’

Dat bankhangen is bovendien helemaal niet zo erg, stelt stressdeskundige Suzan Kuijsten. Kuijsten geeft trainingen en lezingen over stress en is coauteur van het boek Gek op stress, maar niet altijd. ,,Vermoeidheid is een stopsignaal, een teken van je lichaam dat het moet opladen. En herstellen hoort oersaai te zijn. Laat je hond uit, loop een stuk door het bos, bezoek de sauna of lees een simpel boek. Een avond netflixen of televisiekijken kan ook prima zijn, mits dat het enige scherm is dat openstaat en je niet vol adrenaline naar een spannende thriller kijkt.’’

Saai leven

Volgens Kuijsten kunnen we, als het om herstel gaat, een voorbeeld nemen aan topsporters. ,,Om op hun toppen te kunnen presteren, leiden topsporters een nogal saai leven. Ze gaan op tijd slapen, beperken hun sociale contacten en sluiten zich af voor sociale media.’’

Dat de meesten van ons toch doorgaan, komt omdat we rust nemen hetzelfde vinden als lui zijn. ,,De uitdrukking luidt: liever lui dan moe. Maar in werkelijkheid zijn we liever moe dan lui. Het is cool om te zeggen dat je helemaal kapot bent. Maar vermoeidheid is geen motivatieprobleem. Het is een noodsignaal van je lichaam.’’

Vaak wordt de oorzaak van chronische vermoeidheid gezocht in stress. Onterecht, zegt Kuijsten. Het probleem is niet de stress, maar het gebrek aan herstel. Stress hebben we nodig om alert en gefocust te zijn, dus om ons werk te kunnen doen of een auto te besturen. Maar stress kost wel energie. Om gezond te blijven is herstel daarom belangrijk. ,,Zie stress als een lening aan jezelf. Als je die alsmaar niet afbetaalt, loopt de rente op en kom je steeds dieper in de problemen.’’

Kookeilanden

Hoe is het zover gekomen dat we onszelf voorbij rennen, ten koste van onze gezondheid, vraag ik filosoof Joke Hermsen. In haar boek Stil de tijd noemt ze rust en verveling als voorwaarden voor creativiteit en helder nadenken. Hermsen ziet niet alleen de digitalisering als oorzaak van de massale vermoeidheid waar we onder lijden. Ook onze fixatie op hard werken en economische groei put ons uit. ,,Onze materiële welvaart is toegenomen, ten koste van ons mentaal welbevinden. Onze kookeilanden worden steeds groter, maar er wordt steeds minder op gekookt.’’

Volgens de filosoof is het niet genoeg om onze eigen gedragspatronen te doorbreken, zoals hoogleraar Klinische Neuropsychologie Sitskoorn bepleit. ,,Ik vind dat er een debat moet komen over de grote maatschappelijke structuren die de epidemie van chronische vermoeidheid veroorzaken: zoals het uit de hand gelopen consumentisme en de kritiekloze omarming van elke vorm van digitalisering. Die patronen moeten we doorbreken om de samenleving leefbaar te maken voor onze kinderen en kleinkinderen.’’

Als journalist heb ik de mogelijkheid om een maatschappelijk debat te beginnen. Maar hoe doe je dat als je loodgieter bent of webbouwer? ,,Begin gewoon dichtbij huis. Geef je bijvoorbeeld op voor een wijkcomité en praat met je buren over onze maatschappij. Dat is veel bevredigender en minder vermoeiend dan voor de televisie te zitten met je laptop op schoot en je mobiel in je hand.’’

Voor mijn eigen vermoeidheid besluit ik naar de huisarts te gaan. Met een bloedtest sluit zij de meest voor de hand liggende lichamelijke oorzaken uit. Dan besluit ik dat psychisch de knop om moet. Ik heb meteen al een paar goede voornemens, zoals ’s nachts in mijn hoofd geen to-dolijstjes meer maken, meer genieten van de tijd met mijn dochtertje en mijn mobiel vaker in mijn tas laten zitten. En misschien nog wel het belangrijkst: me niet meer zo druk maken over die vermoeidheid.

Het leven als to-dolijst: zo kom je af van die vermoeidheid

About the Author

Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.

Comments are closed.