Kweekzeewier is goed voor de aarde, maar eten: ho maar
De landbouw heeft veel water nodig. Door klimaat-verandering zullen periodes van extreme droogte steeds vaker voorkomen. Gebruik van zout water om gewassen te telen, kan een oplossing zijn. Maar er zijn obstakels.
Het diepblauwe water van de Oosterschelde heeft op deze zonovergoten dag bijna dezelfde kleur als de lucht. Aan de horizon ligt de Oosterscheldekering, daarachter de zee. Wanneer je voor het zeewierlab van de Dutch Seaweed Group staat, is het moeilijk voor te stellen dat waterschaarste in de landbouw een groeiend probleem is. Maar aan al dat zoute water hebben de meeste boeren niks: het is ongeschikt om tomaten of komkommers mee te besproeien en de varkens drinken er niet van. Sjaak Smeins en Henk-Jan Bokhorst profiteren echter wel van het zilte zeewater: ze laten er zeewier in groeien.
In 2050 zijn we naar schatting met 10 miljard mensen op aarde. Om die allemaal te voeden, zonder de aarde kapot te maken, moeten we drastisch anders gaan eten. Wat betekent dat voor de voedingsindustrie en voor ons als consument? Vandaag deel 1: watergebruik in de landbouw.
Het ondernemersduo, de één met een achtergrond in communicatie en de ander in vastgoed, stortten zich de afgelopen twee jaar – samen met zeewieronderzoeker Julia Wald – in een onbekend avontuur: de verbouw van de zeewiersoorten Royal Kombu en Wakame. De sporen worden tot plant opgekweekt in het lab en groeien daarna verder aan touwen in de Oosterschelde. In maart oogstte de Dutch Seaweed Group zijn eerste 90.000 kilo zeewier. ,,We moeten eerst laten zien dat we grote hoeveelheden kunnen leveren, voordat potentiële afnemers geïnteresseerd zijn”, vertelt Smeins.
Maar nu het zeewier eenmaal is geoogst, loopt het nog steeds geen storm. In Azië wordt de zeeplant naar hartenlust verwerkt in sushi, smoothies en burgers. Maar in Nederland zijn we nog niet zo ver. ,,Nederlanders denken al snel aan dat vieze spul dat op het strand ligt”, vreest Smeins. En dus bedenken de ondernemers nu zelf allerlei manieren om zeewier te verwerken, zoals in (plantaardige) vissaus, bouillon en mosterd. ,,Wat vind je van het suikerbrood? Zit een blend van zeewier in, als zoutvervanger”, zegt Smeins met een grijns. Dan serieus: ,,Ik zou willen dat voedingsfabrikanten zelf wat creatiever waren.”
Dit gebrek aan vindingrijkheid is zonde, want voor de verbouw van zeewier is geen land nodig, geen pesticiden én geen zoet water. Dat laatste is een groot voordeel: door de stijging van de wereldbevolking zal er minder water beschikbaar zijn voor de landbouw, omdat er ook steeds meer nodig is voor industrieel en huishoudelijk gebruik. Door klimaatverandering komen periodes van extreme droogte bovendien steeds meer voor, waardoor boeren hun land vaker moeten beregenen.
Het waterverbruik was in 2020 in de land- en tuinbouw daardoor bijna tweemaal zoveel als in 2010, blijkt uit cijfers van het Compendium voor de Leefomgeving. Water speelt een sleutelrol in een toekomstbestendige landbouw.
Margreet Zwarteveen, bijzonder hoogleraar Water Governance aan het aan Unesco verbonden IHE Delft Institute for Water Education, denkt na over oplossingen voor deze waterschaarste. ,,Er is niet één universeel antwoord op dit watertekort. In Nederland is waterschaarste een seizoensprobleem, wij kampen met droge zomers. Maar in de herfst en winter valt wel voldoende regen. Hier valt dan ook veel te winnen met opslag. Heel anders is dat voor boeren in arme landen die in gebieden leven waar het hele jaar door steeds droger wordt”, legt ze uit.
Opslagprobleem
Slimme technieken kunnen helpen beter met lokale watertekorten om te gaan. Maar hightech is zeker niet altijd de oplossing, stelt Zwarteveen. Als voorbeeld noemt ze druppelirrigatie, waarbij water direct bij de wortels van gewassen wordt gedruppeld. Hierdoor hoeven boeren per plant minder water te gebruiken. ,,Een mooie techniek, maar in hele droge landen red je het hier niet mee. Planten beregenen is ook niet per se verspilling. Als het water doorsijpelt naar het grondwater, ben je het niet kwijt”, legt de hoogleraar uit.
Het is volgens haar dan ook te simpel om te stellen dat de landbouw te veel water gebruikt. Zwarteveen zoekt de oplossing meer in een betere verdeling van het beschikbare water. Ze wijst op de aspergeteelt in de kuststrook van Peru. ,,Het schaarse water wordt daar gebruikt voor de teelt van een product dat bedoeld is voor de export. Economische groei wordt vaak boven voedselzekerheid gesteld. Wanneer de Peruaanse politiek voedselzekerheid wél prioriteit geven, zouden ze andere keuzes maken”, aldus Zwarteveen.
De Nederlandse consument kan ook iets doen, zoals alleen Hollandse asperges eten in het seizoen. En door minder vlees en zuivel te eten; voor de verbouw van veevoer is namelijk ook veel water nodig. Het Twente Water Centre, onderdeel van Universiteit Twente, berekende dat voor de productie van een kilo rundvlees 15.000 liter water nodig is, voor een kilo varkensvlees 6000 liter en voor een kilo kip 4300 liter. Een kilo sojabonen verbruikt daarentegen ‘slechts’ 2100 liter water.
10.000 liter water per spijkerbroek
Dat hoge waterverbruik doen we niet alleen via het produceren van ons voedsel, maar ook bijvoorbeeld bij het maken van onze kleding. Voor de verbouw van katoen is ook veel water nodig”, aldus de bijzonder hoogleraar Water Governance. Duurzaamheidsdeskundige Babette Porcelijn berekende dat in één spijkerbroek 10.000 liter water verborgen kan zitten. Daarvan kun je 200 dagen 6 minuten per dag douchen.
Terug naar de zeewierfarm in Zeeland: ook door meer producten uit de zee te eten, kunnen we ons menu aanpassen aan het dreigende watertekort in de landbouw. Ruimte genoeg zou je zeggen, ongeveer twee derde van het aardoppervlak bestaat uit zout water. Al is het ook weinig duurzaam om de oceanen leeg te halen, zoals bij overbevissing gebeurt. ,,Het zou zeer onverstandig zijn om al het wilde zeewier uit de oceanen te halen. Dat wier produceert namelijk een groot deel van de zuurstof op aarde”, vertelt Smeins.
Het is bovendien niet nodig: wanneer 2 procent van de oceaanoppervlakte zou bestaan uit zeewierboerderijen, is er genoeg om de hele wereld te voeden, berekende Smeins. Zolang er nog tienduizenden kilo’s zeewier in een Zeeuwse vriezer liggen, draagt de Dutch Seaweed Group nog weinig bij aan een duurzamer toekomstmenu. Dus, welke grote voedingsfabrikant durft het aan? Om u alvast gerust te stellen: het suikerbrood dat we in Zeeland aten smaakte gewoon naar suikerbrood.
Kweekzeewier is goed voor de aarde, maar eten: ho maar
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Nederlandse bonen vol met eiwitten, maar hier nog onbekend →
Kaas maken zonder koeien, Jaap Korteweg is dichtbij een oplossing →
Liever geen kunstmest meer, maar kunnen we wel zonder? →
