Is geluk te koop?
Geld maakt niet gelukkig. Of toch wél? Over de gelukskloof tussen arm en rijk en het gemak van een goedgevulde portemonnee. “Het is een fabel dat mensen ongelukkig worden als ze de loterij winnen”
Een fijne relatie, een goede gezondheid, een warme band met je kinderen en mooie vriendschappen. Daar worden we gelukkig van. En niet zoiets banaals als geld. Toch? De nieuwste wetenschappelijke inzichten geven een ander beeld: een gevulde bankrekening draagt wel degelijk bij aan een gelukkiger leven. “Dat geld een bescheiden rol in ons leven speelt, is een geruststellende gedachte. Anders zou het heel oneerlijk zijn dat sommige mensen er zo veel van hebben, en anderen heel weinig. Helaas klopt het niet”, zegt Ap Dijksterhuis, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en auteur van het boek Maakt geld gelukkig? Een ongemakkelijk antwoord.
Gelukscijfers
Een eerste sterke aanwijzing voor een verband tussen geld en geluk is dat inwoners van rijke landen veel gelukkiger zijn dan van arme landen. Finland, Denemarken en Noorwegen staan al jaren in de top 3 van de World Happiness Index, een door de Verenigde Naties samengestelde lijst waarin inwoners een cijfer aan hun geluk hangen. Nederland stond in 2019 op de vijfde plaats. Onderaan bungelen landen als Afghanistan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Zuid-Soedan. Nu zijn die landen niet alleen straatarm, maar ook onveilig en corrupt. Het is dus te kort door de bocht om te concluderen dat inwoners van rijke landen gelukkiger zijn omdat ze meer geld hebben.
Wie meer wil weten over de relatie tussen geld en geluk, kan wellicht beter kijken naar de verschillen tussen rijk en arm bínnen een land. Ook dan blijken rijke mensen gelukkiger. Miljonairs in Nederland geven hun leven een dikke acht, bleek deze zomer uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Hoger dan Jan met de pet, die met een gemiddelde van 7,7 overigens ook behoorlijk gelukkig is. Het CBS ontdekte nog meer over de Nederlandse miljonairs: ze zijn sportiever, vaker gehuwd, doen meer vrijwilligerswerk, roken minder en kampen minder vaak met overgewicht. ”Rijkdom gaat om veel meer dan alleen het feit dat je op reis in hotels met een infinity pool kunt overnachten. Je leidt, deels, ook echt een ander leven“, stelt Dijksterhuis.
Astronomisch bedrag
In zijn boek probeert Dijksterhuis mythes over geld en geluk te ontkrachten. Een daarvan is dat je ongelukkig zou worden van het winnen van een enorme bedrag in de loterij. Omdat het niet goed is voor een mens om ineens zoveel geld te hebben. Dat de meeste mensen geen idee hebben wat ze met zoveel geld aan moeten als de camera’s en de overenthousiaste presentator weg zijn. En dat dat alleen maar kan leiden tot ongelukkige financiële uitspattingen.
Je hoeft in de media niet lang naar voorbeelden te zoeken. Zoals de Britse Jackpotwinnaar die in twee jaar 2.1 miljoen euro over de balk smeet. Hij kocht een huis van bijna 8 ton, stuurde zijn kinderen naar een privéschool, maakte verre reizen, feestte met de rijken der aarde en kocht dure auto’s en diamanten. Hij zegde bovendien zijn baan als IT-manager op en leefde van zijn beleggingen. Maar aan zijn luxe leventje kwam plots een einde toen de economische crisis insloeg. Zijn huwelijk liep op de klippen en hij belandde met grote schulden in een heel klein appartementje. “Het winnen van de loterij was voor mij als een giftige bloem”, zei hij tegen de Britse krant The Sun.
Armoede maakt ongelukkig
Toch is deze Britse loterijwinnaar de uitzondering die de regel bevestigt. Onderzoekers van de universiteit van Stockholm ontdekten dat de meeste mensen wel degelijk gelukkiger worden van de loterij winnen. De Zweedse wetenschappers hielden enquêtes onder duizenden loterijwinnaars- en verliezers. De winnaars bleken tevredener met hun leven dan degenen die niets wonnen, zelfs twintig jaar na dato. In het begin waren de winnaars wel onrustiger: ze moesten wennen aan hun vette bankrekening en alle aandacht van hun omgeving. Maar daarna nam hun gemoedsrust juist toe: ze hoefden zich geen zorgen meer te maken over een kapotte wasmachine en konden minder gaan werken. Dat ze dat laatste ook echt deden, bleek uit het feit dat het inkomen van de meeste winnaars daalde.
Het omgekeerde is ook waar: geen geld hebben maakt ongelukkig. “Geld is een basisvoorwaarde om je goed te voelen. Wanneer je het niet hebt, ondergraaft dat je welbevinden”, stelt Roeland van Geuns, Lector Armoede Interventies aan de Hogeschool van Amsterdam. Dat komt onder meer omdat armoede mensen ernstig beperkt in hun keuzes. “Iemand wil graag naar de verjaardag van zijn broer gaan, maar doet dat niet omdat hij geen geld heeft voor een cadeautje”, geeft Van Geuns als voorbeeld.
Mensen die lange tijd in armoede leven, hebben twee tot drie keer zoveel kans op psychische en lichamelijke klachten. Ze voelen zich vaker eenzaam en depressief. En de spanningen kunnen vaak leiden tot relatieproblemen en familieruzies. Chronisch geldgebrek tast zelfs het denkvermogen aan, zo toonden Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir aan in hun boek Schaarste (Why having too little means so much) uit 2013. Volgens de Amerikaanse wetenschappers zijn geldzorgen vaak zo belastend dat er nog maar weinig ruimte over blijft om over andere dingen na te denken. “Geldgebrek vormt een onvrijwillige en constante afleiding die ervoor zorgt dat er minder aandacht en energie over is voor andere mentale taken”, aldus Mullainathan en Shafir.
Rupsje-nooit-genoeg
Als geld gelukkig maakt, moeten we dan allemaal keihard gaan werken om onze bankrekening te spekken? Nee, want het najagen van geld maakt volgens Dijksterhuis juist niet gelukkig. Dat kost energie, die je ook in andere dingen had kunnen stoppen zoals reizen, tijd doorbrengen met je familie of een opleiding volgen. En persoonlijke ontwikkeling en liefdevolle relaties zijn ook heel belangrijk voor ons geluk.
Wanneer je streeft naar meer geld, bestaat bovendien het risico dat het nooit genoeg is. Aan materiële zaken, zoals een dure auto of groot huis wennen we snel. Dit wordt ook wel hedonistische adaptatie genoemd. Van een mooie villa geniet je langer dan van een paar schoenen, maar uiteindelijk ebt het geluksgevoel weer weg. We wennen niet alleen aan spullen, maar ook aan geld. Een loonsverhoging maakt kortstondig blij. Je viert het met een lekker etentje, bent je er de eerste maanden nog bewust van en daarna pas je je uitgavepatroon langzaam aan.
De grootste vijand van geluk is gewenning, luidt een uitspraak van Thomas Gilovich, een Amerikaanse professor die onderzoek doet naar het verband tussen geld en geluk. Want niet alleen gaan we bepaalde dingen gewoon vinden, we leggen vervolgens de lat ook iedere keer wat hoger. Kijk maar naar de huizencarrière van de meeste Nederlanders. Zijn we student nog blij met een klein kamertje, daarna willen velen als snel een huisje met een tuin om vervolgens te dromen van een ruime tweekapper of een vrijstaand huis. Ook de auto’s die we kopen, worden meestal niet goedkoper. Pas op hogere leeftijd kunnen we dat rupsje nooitgenoeg in ons wat in slaap te sussen, en nemen we genoegen met een kleine seniorenwoning of doen we de auto de deur uit.
Zorg voor vrije tijd
Geld maakt dus vooral gelukkig als je er op de juiste manier mee omgaat. Een snelle bolide of een villa in Wassenaar dragen op lange termijn niet bij aan je levensgeluk. Maar meer vrije tijd kopen wel. Het inzetten van een tuinman, boodschappendienst en ook een schoonmaakster vermindert onze stress en dat leidt tot meer tevredenheid, zo blijkt uit internationaal onderzoek. Wetenschappers voelden zesduizend proefkonijnen aan de tand over hun uitgavenpatroon en vroegen hen hoe ze in hun vel zaten. De respondenten kwamen uit verschillende landen – VS, Canada, Denemarken en Nederland – en de hoogtes van hun inkomens verschilden sterk. In alle vier de landen bleken mensen die geld uitgeven aan tijdbesparende diensten gelukkiger. Dat gold voor zowel miljonairs als mensen die minder te besteden hadden.
Ook je geld uitgeven aan ervaringen maakt gelukkiger. Mooie ervaringen leven mooie herinneringen op en daar kun je vaak nog een tijdje op teren. Onder meer uit onderzoek van de San Francisco State University blijkt dat mensen die hun geld investeren in reizen, ervaringen en herinneringen gelukkiger zijn. Deelnemers verwachtten vooraf dat ze gelukkiger zouden worden van de aanschaf van een product, maar dat viel vaak tegen. Het geluk na de aanschaf van een ervaring bleek veel bestendiger.
Onderzoek van geluksprofessor Thomas Gilovich wijst bovendien uit dat ervaringen gelukkiger maken dan spullen omdat je door ervaringen vaak ook je sociale relaties versterkt. Ervaringen deel je immers vaak met je partner, kinderen of vrienden. “En mensen praten graag met anderen over hun ervaringen. Praten over spullen is moeilijker omdat toehoorders echt niet zitten te wachten op een uitgebreid verhaal over de aankoop van je nieuwe horloge”, verklaart Dijksterhuis.
Geef je geld weg
Maar het allerbeste wat je met je geld kunt doen is misschien wel weggeven. Canadese psychologen hielden een enquête onder ruim 200.000 mensen van over de hele wereld. In 120 landen vonden ze een relatie tussen welzijn en giften aan anderen. Ook in India, waar de meeste mensen het niet bepaald breed hebben, gaven mensen aan dat ze gelukkiger werden van het kopen van een cadeautje voor een ander dan voor zichzelf. Dijksterhuis: “Het mooie is dat we dit al jong ervaren. Kinderen hebben de neiging om snoepjes voor zichzelf te houden. Maar zodra je ze leert om te delen, wordt ieder kind daar gelukkiger van.”
Toch blijven we roepen dat geld niet zo belangrijk is. Waarom? Dat geld wél gelukkig maakt, is voor zowel arme als rijke mensen geen prettige gedachte, stelt Dijksterhuis. “Arme mensen willen dat liever niet horen omdat ze dan moeten erkennen dat ze minder kans hebben op geluk. Rijke mensen vinden het geen fijne boodschap omdat die de morele plicht met zich meebrengt om meer te gaan delen en andere mensen met hun vermogen te helpen”, stelt Dijksterhuis.
Vooralsnog doen ze te weinig en wordt de kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter: de 26 rijkste mensen op aarde hebben samen evenveel als de armste helft van de wereldbevolking. Die leeft van minder dan 5,50 dollar per dag. De rijkste mens op aarde, Amazon-baas Jeff Bezos, bezit naar schatting 111 miljard dollar.
Gelukskloof
“Dat de verschillen tussen arm en rijk steeds groter worden, leidt ook tot een groeiende gelukskloof”, stelt Dijksterhuis. De hoogleraar vindt dat de overheid die financiële verschillen zou moeten verkleinen en het geld beter te verdelen door het heffen van belasting. “Dat houdt de maatschappij beter bij elkaar en zorgt ervoor dat mensen minder geneigd zijn om te stemmen op populistische partijen.” Armoededeskundige Van Geuns is het helemaal met hem eens. “Politici roepen wel eens dat de overheid geen geluksmachine is. Maar de levensverhalen van arme mensen laten zien hoe belangrijk het is na te denken over hoe we de materiële zekerheid voor iedereen kunnen vergroten.”
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Wie gaat dat betalen? →
Onderhandelen als een vent →
Knibbel, knabbel, knuistje, hoe verzilver ik mijn huisje? →
