De neerwaartse spiraal van armoede
Gezinnen die in armoede leven, kampen vaak met chronische stress. Alleenstaande moeder Dominique Butteling uit Rotterdam wil haar drie kinderen graag een stabiele jeugd bieden, maar heeft haar handen vol aan haar eigen problemen. Haar torenhoge schuld is er slechts één van.
Dominique Butteling (29) weet goed hoe de buitenwereld tegen haar aankijkt. Door haar tengere postuur en meisjesachtige uitstraling, oogt ze jonger dan ze is. Maar veel bewoners uit de wijk Feyenoord (Rotterdam-Zuid) weten wel dat achter dat haar jonge voorkomen een heftig verhaal schuilgaat: ze heeft drie kinderen van twee vaders, leeft van een uitkering en heeft een schuld van zeventigduizend euro. “Ze noemen me een hoer, lui of een slechte moeder. Recht in mijn gezicht, waar de kinderen bij zijn.”
Toch voelt ze sterk de behoefte om haar verhaal naar buiten te brengen; ze wil dat de wereld weet hoe stressvol het dagelijks leven van een alleenstaande moeder in armoede is. Zonder gêne gooit ze alle intieme details eruit, ook over haar eigen fouten. “Ik schaam me nergens voor.” Dominique weet dat ze ‘verkeerde keuzes’ heeft gemaakt, maar daar betaalt ze ook een hoge prijs voor. Net als haar kinderen trouwens. “Ik ben niet uit op medelijden. Ik vertel mijn verhaal omdat vind dat gezinnen in armoede beter geholpen moeten worden.”
Steeds meer gezinnen leven langdurig in de armoede. In 2017 hadden 227 duizend Nederlandse huishoudens voor het vierde achtereenvolgende jaar een laag inkomen, blijkt uit cijfers van het CBS. Dat komt neer op 3,3 procent van alle huishoudens, in 2014 was dat nog 2,7 procent. Vooral het aantal huishoudens dat afhankelijk is van een bijstandsuitkering nam toe. Volgens het CBS zou dat komen door de naweeën van de economische crisis: de bijstand reageert meestal met vertraging op bewegingen op de arbeidsmarkt.
Alleenstaande moeders lopen een groter risico van armoede, zo blijkt uit het rapport “Armoede in kaart 2018’ dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gisteren presenteerde. Ongeveer 1 op 6 alleenstaande moeders is arm, ten opzichte van zo’n 1 op de 13 alleenstaande vaders. Dit komt doordat alleenstaande moeders vaker afhankelijk zijn van een uitkering. In 2016 waren er 280.000 arme kinderen in Nederland. Dit is bijna 9 procent van alle Nederlandse kinderen. Van de kinderen met een niet-westerse achtergrond is een kwart arm en van de kinderen uit gezinnen met een bijstandsuitkering leeft maar liefst 55 procent in armoede.
Neerwaartse spiraal
Gezinnen in langdurige armoede worstelen vaak niet alleen met geldzorgen. Armoede verhoogt het risico op chronische stress, lichamelijke klachten, familieruzies, relatieproblemen, criminaliteit en zelfmoord, blijkt uit een rapport uit 2014 van de brancheorganisatie voor schuldhulpverlening NVVK. En met zulke problemen is het weer lastiger uit de financiële misère te raken.
Huishoudens komen in een neerwaartse spiraal terecht: hoe langer ze in armoede verkeren, des te kleiner de kans dat ze eruit komen. Uit cijfers van het SCP blijkt dat na een jaar in armoede leven, de kansen om eruit te raken snel afnemen. Van de mensen die in de armoede terecht komen, is zestig procent er binnen een jaar weer uit. Na dat eerste jaar zakt de kans naar twintig procent, een jaar later is dat nog maar tien procent. Daar komt nog eens bij dat van de mensen die er wél uit geraakt, twintig procent na een jaar toch terugvalt. Na vijf jaar is bijna veertig procent opnieuw arm.
De voortekenen zijn dan ook niet gunstig voor Dominique: de Rotterdamse staat al 4 jaar onder schuldenbewind. Vanwege haar schulden beheert een bewindvoerder haar geld en neemt de financiële beslissingen. Ze krijgt wekelijks 90 euro leefgeld voor zichzelf en haar zoontjes van 7, 6 en 3 jaar. De vaste lasten worden betaald door de bewindvoerder, evenals de aflossing van haar schulden. Dominique wil in de schuldsanering, zodat er eindelijk licht komt aan het einde van de tunnel. “Maar volgens mijn bewindvoerder is mijn financiële situatie daar niet stabiel genoeg voor.”
“Van 90 euro rondkomen met zijn vieren is lastig. Alle uitgaven moet ik plannen”, vertelt ze tijdens een bezoek aan de supermarkt. Ze doet één keer per week boodschappen, op dinsdag, en heeft haar lijst met vaste uitgaven bij zich: fruit, brood, broodbeleg, pakjes drinken voor op school, ontbijt en avondeten voor 7 dagen, meestal twee keer stamppot want dat is goedkoop – . Onder haar jas heeft ze een rekenmachine verstopt, zodat ze alle bedragen bij elkaar op kan tellen. “Ik probeer op 60 euro aan boodschappen uit te komen. Alleen als er nog geld over is, koop ik een tussendoortje voor de kinderen.” Vandaag kan ze een zakje snoep kopen.
Van de rest van het leefgeld bewaart ze 20 euro voor onvoorziene uitgaven en uitjes in het weekend. En geeft ze nog 10 euro uit aan sigaretten. “Ik ben pas zo’n twee jaar geleden begonnen met roken. Ik weet dat het niets toevoegt, maar het is gewoon heel verslavend.” Kleding kan ze alleen kopen als de kinderbijslag er is. “Daar lig ik wel eens wakker van, bijvoorbeeld als de schoenen van de kinderen weer eens kapot zijn. Ik wil dat ze zich kind voelen en niet worden gepest vanwege hun kapotte kleren.”
Ze pakt alle hulp, die er voor de laagste inkomen bestaat, dan ook met beide handen aan. Dat betekent soms een hoop geregel, maar levert ook veel op. Zo kan ze zelf eens per week een avond dansen en haar kinderen naar taekwando. Sinds een paar weken gaat ze ook naar de Voedselbank. “Daarvoor moest ik ook een hele papierwinkel invullen. Maar ik ben er nu wel blij mee.” Deze week zit er veel bruikbaars in: “Kijk, een hele tas vol: met onder meer yoghurt, ananas, paprika’s en aardappelen. Hiervan kan ik toch weer één tot twee dagen eten.”
Foute vrienden
Haar eerste schuld ontstaat als ze zich op haar achttiende door foute vrienden laat overhalen om verschillende telefoonabonnementen op haar naam te zetten. “Hartstikke stom achteraf. Ze beloofden me wat geld, maar uiteindelijk zat ik vast aan abonnementen die ik helemaal niet kon betalen.” De financiële ellende wordt nog erger wanneer ze op haar negentiende stopt met de kappersopleiding en daar een studieschuld van zo’n dertigduizend euro aan over houdt.
In datzelfde jaar raakt ze ongepland zwanger van haar eerste, en niet lang daarna van haar tweede kind. Dominique werkt dan af en toe in de horeca en blijft geld uitgeven aan de verkeerde dingen, zoals haar vriendje met die wie ze samenwoont. Hij werkt niet, want hij wil het gaan maken in de muziekindustrie. “En daarvoor allerlei dure apparatuur nodig, die ik dan moest betalen. Aan het eind van onze relatie, sliep ik met de kinderen in de woonkamer en had hij de hele bovenverdieping ingenomen met zijn zogenaamde muziekstudio. Ik snap ook niet dat ik dat accepteerde”
Dominique lijkt een neus te hebben voor foute mensen: een vriendin die ze in haar huis laat logeren, rooft de spaarpotten van haar kinderen leeg. En ze wordt keer op keer verliefd op mannen die vreemdgaan en haar slecht behandelen. “Ik was erg beïnvloedbaar”, zegt ze daarover. Waarschijnlijk speelt haar moeilijke jeugd daarbij een rol. “Mijn ouders waren allebei verslaafd aan drugs en konden niet voor mij zorgen is. Toen ik 1 jaar was, kwam ik bij mijn oma te wonen. Mijn oma is echt mijn alles. Maar ze werkte veel en liet mij wel heel erg vrij. Ik was vaak alleen en moest dan voor mezelf koken. Ik miste een schouderklopje en iemand die me begeleidde.”
Diepe depressie
In 2017 raakt ze in een diepe depressie. Ze is dan weg bij de vader van haar twee oudsten en heeft een derde kind gekregen van een andere man. Maar ook die relatie loopt stuk. Als ze dan opnieuw zwanger raakt van een one night stand en een abortus ondergaat, zakt ze weg in een diep dal. “Ik kreeg een enorme klap toen ik besefte wat er allemaal was gebeurd de afgelopen 10 jaar. Wacht even, ik heb drie kinderen gekregen. En waarom behandelen die gasten me allemaal zo slecht. En waarom heb ik mezelf zo in de nesten gewerkt met die schulden? Ik trok die voortdurende stress niet meer.” In die periode raakt ze verslaafd aan roken.
Mensen die lange tijd in armoede leven, hebben 2 tot 3 keer zoveel kans op psychische en lichamelijke klachten dan mensen met een gevulde bankrekening, verklaart Hans Bosma, hoogleraar sociale epidemiologie aan de Universiteit van Maastricht. De hoogleraar doet onderzoek naar de gevolgen van chronische stress door armoede op de mentale en fysieke gesteldheid van mensen. Door voortdurende stress worden mensen kwetsbaar en voelen ze zich vaker eenzaam en depressief. De spanningen kunnen bovendien leiden tot relatieproblemen en familieruzies.
Ook kan chronische stress tot lichamelijke klachten leiden, zoals hartklachten. Stress vergroot het risico op hart- en vaatziekten, slaapproblemen en infecties door een verzwakt immuunsysteem. Bovendien beïnvloeden stresshormonen de suikerhuishouding, zodat de kans op diabetes toeneemt.
Schaamte
Daarnaast kan schaamte over geldtekort en schulden tot mentale en lichamelijke problemen leiden, zo blijkt uit onderzoek van gezondheidswetenschapper Audrey Simons, ook van de Universiteit van Maastricht: “Mensen met een laag inkomen hebben vaker het gevoel dat ze scheef aangekeken worden door hun omgeving en dat anderen denken dat ze dom en lui zijn of dat armoede hun eigen schuld is. Wanneer ze zich gestigmatiseerd voelen, heeft dat een negatieve invloed op hun gezondheid, zo blijkt uit mijn onderzoek.”
Ook Dominique voelt dat ze door haar omgeving wordt veroordeeld. “Soms zeggen mensen gewoon recht in je gezicht dat je lui bent, bij anderen zie je aan de blik in hun ogen. Ik heb me vaak rot geschaamd in de supermarkt. Dan dacht ik dat het leefgeld was overgemaakt, maar bleek bij de kassa dat dat niet zo was. Je gaat door de grond als je dan, met je kinderen erbij, alle boodschappen moet laten staan en de hele winkel meekijkt.” Dat gebeurt haar nu niet meer. “Ik zou maandag rond 4 mijn leefgeld moet krijgen. Maar om teleurstelling te voorkomen, doe ik pas dinsdag mijn boodschappen.”
Weinig controle over het leven
Veel mensen die stress door armoede ervaren, hebben wat Hans Bosma een ‘laag controlebesef’ noemt. Ze hebben het gevoel dat het leven hen overkomt, dat ze er weinig invloed op hebben. En dat veroorzaakt weer extra stress. Bij mensen met een laag inkomen ontstaat dat gevoel soms door hun werk. “Lage inkomens hebben vaak minder te zeggen over de invulling van hun werk. Hun baas vertelt ze wat ze wel en niet mogen doen. Mensen die de hele dag door orders moeten opvolgen, hebben minder gevoel van controle, zo blijkt uit een van mijn onderzoeken” Een laag controlebesef kan armoede in de hand werken. Mensen zijn bijvoorbeeld vatbaarder voor verleidingen en zullen sneller een impulsaankoop doen.
Ingewikkeld is dat een laag controlebesef niet alleen een oorzaak is van armoede maar, volgens Bosma, vooral ook een gevolg. Chronische stress door geldgebrek vraagt zoveel van het brein dat er weinig denkruimte blijft voor andere zaken. Mensen met geldzorgen hebben daardoor vaker de neiging om bij de dag te leven in plaats van zich te richten op de toekomst. Door de armoede hebben ze daadwerkelijk ook minder de regie over hun leven. En zo draait de spiraal weer verder naar beneden.
Uitzichtloos
Dominique bereikt haar dieptepunt als ze haar kinderen in totale wanhoop naar haar oma brengt, en speelt met zelfmoordgedachtes. Ze belt iemand van het wijkteam die ze vertrouwt en hij komt direct naar haar toe. Via hem komt ze bij een psycholoog terecht. “Die liet me zien dat sommige van mijn fouten ook te verklaren zijn door mijn jeugd.”
Inmiddels gaat het weer beter met haar. “Mijn financiële situatie is nog steeds belabberd. Maar er zijn ook dingen die goed gaan: ik heb bijvoorbeeld een mbo-opleiding afgemaakt. En Ik heb op dit moment geen vriend, wel zo rustig.” Bovendien heeft ze haar eigen huurwoning. Hoewel die behoorlijk krap is, heeft ze geprobeerd er een fijne plek van te maken met tweedehands en gekregen meubels. Groot minpunt: de woning heeft slechts twee slaapkamers. Haar drie zoontjes slapen daarom samen op één kamer: de twee oudsten in een stapelbed en haar jongste van drie nog steeds in een babybedje. “Ik heb geen geld om een groter bed aan te schaffen. En al had ik dat wel, dan nog is daar geen ruimte voor”, vertelt ze tijdens een rondgang door haar krappe huurwoning.
Ze wil haar kinderen een betere jeugd geven dan ze zelf heeft gehad. Maar ze beseft ook dat dat tot nu toe met vallen en opstaan is gegaan. “Ik heb alle hulpverlening in Rotterdam gehad die er bestaat”, verzucht ze. “En toch kan ik mijn kinderen niet alles bieden wat ik zou willen. Er zijn nog steeds dagen dat het allemaal zo uitzichtloos lijkt. Ik heb zoveel gezien, zoveel meegemaakt. Soms verlang ik naar rust, maar ik weet ook dat die er voorlopig niet zal komen.”
Dominique en haar zoontjes leven van 90 euro in de week
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Overlast en obesitas, maar niemand stopt de opmars van fastfoodketens in Rotterdam →
Waarom benut Nederland nu pas Europese voedselsteun? →
‘Uitbannen van extreme rijkdom is een mooi ideaal’ →
