Politiek is terughoudend bij aanpak superrijken: ‘Er zijn geen simpele oplossingen’
Politiek is terughoudend bij aanpak superrijken: ‘Er zijn geen simpele oplossingen’
Dat armoede een probleem is, daar zijn de meeste politici het wel over eens. Maar moet extreme rijkdom, de andere kant van de kloof, ook worden aangepakt door de politiek?
In het coalitieakkoord, de meerjarige agenda voor het kabinetsbeleid, komt de term ‘armoede’ dertien keer voor. Vaak gevolgd door een vervoeging van de werkwoorden aanpakken, bestrijden of beperken. De boodschap is duidelijk: armoede is een probleem dat de overheid – in ieder geval deels – moet oplossen. Niet voor niets is er in het nieuwe kabinet een minister voor Armoedebeleid (Carola Schouten).
Over rijkdom wordt in het coalitieakkoord echter met geen woord gerept. Mocht het kabinet de kloof tussen arm en rijk willen verkleinen, dan niet door het inperken van extreme rijkdom. In het akkoord staan wel een paar maatregelen die vermogende Nederlanders raken. Zo is het vanaf 2023 niet meer mogelijk om je kinderen ruim een ton belastingvrij te schenken voor de koop van een huis. Ook gaat de fiscus vanaf 2025 – of eerder door een uitspraak van de Hoge Raad – uit van het daadwerkelijk behaalde rendement bij het berekenen van de vermogensrendementsheffing. Wat in de regel goed nieuws zal zijn voor spaarders en slecht nieuws voor beleggers.
Deze maatregelen zijn echter niet speciaal gericht op de extreem rijken, maar raken ook de middenklasse. Hoe kijkt de politiek aan tegen extravagante rijkdom? Komt er ooit een minister van Rijkdombeleid?
,,Dit lijkt ons niet helemaal het moment voor een dergelijk onderwerp”, reageerde de Tweede Kamerfractie van de VVD vorige week. Pieter Grinwis, Tweede Kamerlid van de ChristenUnie, vindt het wel een ‘heel interessant onderwerp’. Volgens hem ligt de focus van de ChristenUnie bij ‘de arme kant’ van de kloof, en is de partij er minder mee bezig om extreme rijkdom in te perken. ,,Wij misgunnen mensen hun rijkdom niet, maar vinden wel dat die extra verantwoordelijkheid met zich meebrengt.”
Grinwis doet in eerste instantie dan ook een moreel beroep op de superrijken om netjes belasting te betalen en hun CO2-uitstoot in de hand te houden door bijvoorbeeld niet heel de wereld over te vliegen. Al ziet hij ook dat niet iedereen zich daaraan houdt. ,,Het is echter niet de rol van de staat om het individu zo te kneden dat het precies doet wat wij willen.”
Extra verantwoordelijkheid betekent voor de ChristenUnie wél: meer belasting betalen. Een motie van SP-kamerlid Mahir Alkaya voor een miljonairsbelasting werd oktober vorig jaar met een ruime meerderheid aangenomen. Ook coalitiepartijen D66 en ChristenUnie stemden voor een speciaal belastingtarief voor Nederlanders die meer dan een miljoen vermogen hebben. En de miljonairsbelasting kwam ook terug in het verkiezingsprogramma van D66.
Hij kwam echter niet terug in het coalitieakkoord. ,,Ik sluit niet uit dat hij er alsnog komt, want het belasten van vermogen staat wel hoog op de agenda”, reageert Grinwis. “Maar nog belangrijker is dat we sluwe belastingconstructies en -ontwijking hard aanpakken.”
Terughoudendheid
Peter Essers, hoogleraar belastingrecht aan de universiteit van Tilburg en Eerste Kamerlid voor het CDA, pleit voor ‘terughoudendheid van de politiek’ als het gaat om de aanpak van extreme rijkdom. Hij wijst daarbij op artikel 1 van het Eerste Protocol bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens: het recht op eigendom. ,,Een hoge vermogensbelasting kan door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden uitgelegd als onteigening en daarmee in strijd zijn met de mensenrechten.”
Essers vindt zo’n miljonairsbelasting geen goed idee. ,,Ik begrijp de emotie dat mensen wat aan die ongelijkheid willen doen. Maar er zijn geen simpele oplossingen, al doen sommige partijen dat wel zo voorkomen. Deze miljonairsbelasting is vooral symboolpolitiek”, stelt hij. Essers wijst erop dat het voor de superrijken gemakkelijk is om zo’n belasting te omzeilen. ,,Ze hebben toegang tot de beste belastingadviseurs die weten hoe ze met dat vermogen kunnen schuiven zodat ze er geen belasting over hoeven te betalen. Bovendien kunnen zij vaak de extra belasting op anderen afwentelen door hogere prijzen te berekenen.”
Het CDA-kamerlid wijst er ook op dat belastingmaatregelen vaak onbedoelde neveneffecten hebben. ,,Neem nu de ‘jubelton’ die ouders onbelast aan hun kinderen kunnen schenken. Die maatregel was goed bedoeld, om starters op de woningmarkt te helpen. Het resultaat was echter dat deze belastingmaatregel de huizenprijzen alleen maar extra omhoog hielp, en het voor starters met een kleine beurs, en zonder vermogende ouders, nog lastiger werd om een huis te kopen.”
Slimmer dan de Zuidas
Zijn de politici in Den Haag eigenlijk wel partij voor de superrijken en hun duurbetaalde financieel adviseurs? Grinwis: ,,Ik heb als lekenpoliticus niet de illusie dat ik slimmer ben dan de Zuidas. Helaas loopt de politiek vaak achter de feiten aan. Toch is het een wedloop die we wel moeten blijven lopen.” Het Kamerlid denkt dat een eenvoudiger belastingstelsel de superrijken minder mogelijkheden biedt om hun verantwoordelijkheden te ontlopen. Al geeft hij ook toe dat je de superrijken nooit moet onderschatten. “Geld biedt macht en invloed. Het is niet eenvoudig voor de politiek om dat te beteugelen, maar we moeten dat wel doen.”
Politiek is terughoudend bij aanpak superrijken: ‘Er zijn geen simpele oplossingen’
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Ruim baan voor de vette snack: gemeenten roepen de opmars van fastfood geen halt toe →
Twijfels over Haags fastfoodplan: De winkelstraat uit, de kwetsbare wijk in →
Serie Degrowth – Is er een rechtvaardig alternatief voor kapitalisme? →