Maakt rijkdom gelukkig? ‘Net als bij arme mensen is er bij rijken schaamte’
Geld maakt gelukkig. Maar extreem veel geld maakt niet per se extreem gelukkig. Want ultra rijk zijn, heeft ook nadelen.
Inwoners van rijke landen zijn gelukkiger dan die van arme, zo blijkt uit de World Happiness Index. Miljonairs in Nederland geven hun leven een dikke acht, bleek uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Naast rijker zijn miljonairs ook sportiever, vaker gehuwd, en kampen ze minder vaak met overgewicht dan Jan Modaal. Het klinkt wellicht wat banaal, maar een goedgevulde bankrekening draagt bij aan ons levensgeluk.
Geld biedt gemoedsrust: je hoeft je geen zorgen meer te maken over een kapotte wasmachine of vriezer. Ook kun je er vrije tijd mee kopen. Het inzetten van een tuinman, boodschappendienst en een schoonmaakster vermindert onze stress en dat leidt tot meer tevredenheid, leert internationaal onderzoek.
Het verband tussen geld en geluk is echter lastig in cijfers te vatten. Iemand met twee ton op zijn spaarrekening is niet per se twee keer zo gelukkig als iemand met één ton. Nog lastiger wordt het als het om het levensgeluk van de superrijken gaat. Als geld gelukkig maakt, dan zouden de ultrarijken wel extreem gelukkig moeten zijn. Of is er een punt waarop meer geld niet nóg gelukkiger maakt? Wellicht zelfs omgekeerd: kan te veel geld een mens ook ongelukkig maken?
Geluksplateau
Of er inderdaad een plafond zit aan het geluk dat we met geld kunnen kopen, daar zijn de wetenschappers het niet over eens. Onderzoek van de bekende Israëlische gedragspsycholoog Daniel Kahneman uit 2010 laat zien dat een inkomen van 75.000 de grens is. Een nog hoger salaris zou niet nóg gelukkiger maken. Nieuw onderzoek uit 2021 van de Universiteit van Pennsylvania stelt daarentegen dat zo’n geluksplateau niet bestaat, en dat mensen uit iedere inkomenscategorie gelukkiger worden van een hoger salaris.
Toch komt er een moment waarop rijkdom ook een last wordt, stelt de Amerikaan Michael Mechanic in zijn boek Jackpot (2021). De Amerikaanse journalist sprak voor zijn boek met tientallen extreem rijke Amerikanen en kwam tot de conclusie dat het vaak nogal angstige mensen zijn. Zo zijn ze bang dat andere mensen op hun geld uit zijn en, vreemd genoeg, ook dat ze niet genoeg hebben. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat armoede veel denkcapaciteit opslokt. Volgens Mechanic is dat met extreme rijkdom niet anders.
Uit het boek van Mechanic blijkt ook dat veel multimiljonairs zichzelf helemaal niet als rijk beschouwen. Omdat ze altijd iemand kunnen noemen die nog rijker is. Materiële zaken, zoals een dure auto of groot huis wennen mensen bovendien snel. Dit wordt ook wel hedonistische adaptatie genoemd. De grootste vijand van geluk is gewenning, luidt een uitspraak van Thomas Gilovich, een Amerikaanse professor die onderzoek doet naar het verband tussen geld en geluk
Emotionele problemen
Raimund Kamp, family officer en adviseur voor vermogende families, schreef het boek De gouden rugzak over de impact van een grote erfenis op erfgenamen. Door interviews met achttien Nederlandse vermogende erfgenamen probeerde hij onder meer te achterhalen hoe een groot familievermogen het leven van mensen beïnvloedt. Bijvoorbeeld: Wat is de impact van opgroeien in een vermogende familie en hoe richt je je leven in na een enorme erfenis? Naast praktische obstakels – hoe beheer je zo’n enorm vermogen en omring je je met de juiste mensen – lopen ze ook tegen emotionele problemen aan.
,,Net als bij arme mensen is er bij rijken schaamte. Rijke erfgenamen schamen zich bijvoorbeeld omdat ze vinden dat ze dat geld niet waard zijn, omdat ze het niet zelf hebben verdiend.” Die schaamte kan relaties en vriendschappen negatief beïnvloeden. Kamp: ,,Stel je voor, een vriendin is door Covid haar baan kwijtgeraakt en kan niet op vakantie. Ondertussen heb jij 20 miljoen op de bank, komt er ieder jaar een dividend van 8 ton binnen, je huis is afbetaald en je kan alles doen en laten wat je hartje begeert. Dan kan het slecht voelen dat het bij jou heel gemakkelijk is, terwijl je daar niets voor hebt hoeven doen.”
Een extreem goed gevulde bankrekening kan ook liefdesrelaties onder druk zetten, weet Kamp. Volgens hem speelt dat vooral als de vrouw het familievermogen meeneemt. ,,Als de inkomsten uit jouw erfenis al vele malen groter zijn dan het salaris van jouw man, dan zet dat druk op je relatie.”
Geen medelijden
Moeten we dan medelijden hebben met de rijken? ,,Nee, dat hoeft. Het zijn reële problemen waar ze mee kampen, maar ik begrijp best dat de obstakels van rijken weinig empathie opwekken bij het Nederlandse volk”, antwoordt Kamp. Bovendien zagen de vermogende families die hij sprak, zeker ook in welke kansen hun rijkdom hen biedt. ,,Ze zien ook dat het hun leven verrijkt doordat ze andere keuzes kunnen maken. Zo kunnen ze hun tijd en geld bijvoorbeeld steken in maatschappelijke projecten, goede doelen of vrijwilligerswerk.”
Ingrid Robeyns, hoogleraar filosofie aan de Universiteit Utrecht, heeft om een andere reden oog voor de problemen van de rijken. Dat extreme rijkdom soms ook het geluk van rijken zelf in de weg staat, is voor haar een extra argument om het onwenselijk te vinden. ,,Het morele probleem van extreme rijkdom heeft interessant genoeg niet alleen te maken met de negatieve effecten voor de samenleving, maar ook dat het de rijken zelf kan schaden.”
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Politiek is terughoudend bij aanpak superrijken: ‘Er zijn geen simpele oplossingen’ →
Privéjacht, dure auto en een groot huis: ‘ultrarijken brengen klimaatdoelen in gevaar’ →
Goede doelen moeten het niet hebben van de superrijken →
