‘Uitbannen van extreme rijkdom is een mooi ideaal’
Een select groepje Nederlanders wordt alsmaar rijker. We vergapen ons graag aan hun pracht en praal, maar er is ook een keerzijde. Volgens hoogleraar Ingrid Robeyns vormt extreme rijkdom juist een groot probleem. ,,Wanneer zeggen we tegen mensen: het is genoeg zo.“
Het gapende gat tussen arm en rijk doorklieft bijna de hele menselijke geschiedenis. De plek waar ik met Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek van de instituties, heb afgesproken, is een overblijfsel uit een tijd van extreme ongelijkheid. Het universiteitspand aan Janskerkhof 13 in Utrecht, met prachtige beschilderde zalen, was ooit eigendom van slavenhandelaar Jan van Voorst. In 1764 liet hij 275 tot slaaf gemaakten naar Suriname verschepen, waar ze voor zo’n 375 gulden per persoon werden verkocht, blijkt uit historisch onderzoek.
“Bij rijkdom komt ook een grote dosis geluk kijken”
Een kwart millennium later is er nog steeds grote ongelijkheid in de wereld. Robeyns publiceerde in 2019 het pamflet Rijkdom, hoeveel ongelijkheid is nog verantwoord? Hierin stelt ze dat extreme rijkdom een gevaar vormt voor de democratie, omdat de superrijken hun geld gebruiken om macht te ‘kopen’, bijvoorbeeld door lobbyisten in te zetten. Ook leggen ze een grote druk op het milieu. De CO2-voetafdruk van de rijkste 1 procent van de wereldbevolking is in 2030 zo’n dertig keer te groot, blijkt uit onderzoek van OxfamNovib.
Wat is volgens u het belangrijkste argument om kritisch te zijn op extreme rijkdom?
,,Dat het ons mensbeeld beïnvloedt. Heel vaak wordt rijkdom gerechtvaardigd met het idee dat die rijke persoon dat heeft verdiend, bijvoorbeeld door hard te werken of creatief te zijn. Maar weet je, bij rijkdom komt ook een grote dosis geluk kijken: waar ben je geboren? Welke aangeboren talenten heb je? Heb je bepaalde aangeboren ziektes? Als we zouden erkennen dat toeval een grote rol speelt bij rijkdom, net als de bijdrage van andere mensen, dan zouden rijken begrijpen dat ze een morele plicht naar de samenleving hebben.”
Hoe krijg je de Jeff Bezossen van deze wereld aan hun verstand gepeuterd dat ze netjes met hun personeel moeten omgaan, en belasting moeten betalen?
,,Ik denk dat rijke mensen meer zouden waarderen hoe fortuinlijk ze zijn als er meer interactie zou zijn tussen verschillende sociale lagen. Ik ben ervan overtuigd dat ze dan minder vaak belasting zouden ontwijken en zich meer zouden inzetten voor de minder bedeelden. Vroeger was de kerk een plek waar alle sociale lagen samenkwamen. Ook tijdens de dienstplicht kwamen mensen samen, maar die is afgeschaft.”
Als oplossing voor extreme rijkdom stelt u voor een maximum te stellen aan rijkdom, middels een rijkdomsgrens. Gaat dat niet wat ver?
,,Het gaat mij in eerste instantie om de discussie: wanneer zeggen we tegen mensen: het is genoeg zo? Nog meer geld helpt jou niet om je leven beter te maken. En je moet ook realistisch zijn, met een rijkdomsgrens help je niet meteen alle extreme rijkdom uit de wereld. We hebben in Nederland een armoedegrens, maar er is nog steeds armoede. Je zou kunnen zeggen: het uitbannen van armoede is een ideaal. Wat mij betreft zou het uitbannen van extreme rijkdom ook een ideaal moeten zijn.”
Robeyns onderzocht vorig jaar hoe Nederlanders aankijken tegen zo’n rijkdomsgrens. Uit een enquête onder 2561 personen bleek dat de grens tussen rijk en té rijk voor de Nederlander op 2,2 miljoen euro ligt. Toch gaven maar liefst vier op de vijf ondervraagden ook aan dat die rijkdom niet hoeft te worden beteugeld door de overheid.
U heeft een vurig betoog geschreven over de risico’s van extreme rijkdom. Vindt u het niet teleurstellend dat 80 procent vindt dat de overheid niet moet ingrijpen?
,,Nee, het interessantst vond ik dat 96 procent van de respondenten aangaf te vinden dat je te rijk kúnt zijn. Of de overheid dan moet ingrijpen, is een andere vraag. Er zijn allerlei redenen waarom mensen vinden dat de overheid niet moet ingrijpen. Bijvoorbeeld omdat ze de overheid niet vertrouwen of omdat ze vrijheid heel belangrijk vinden.”
“Zolang er geen goede internationale afspraken over het belasten van kapitaal zijn, kun je nooit een rijkdomsgrens stellen”
Aan wat voor soort maatregelen denkt u bij een rijkdomsgrens?
,,Er zijn goede argumenten om een maximum te stellen aan wat je mag ontvangen aan erfenissen en schenkingen. Alleen denk ik niet dat dat gaat gebeuren, omdat erfbelasting de meest gehate belasting is. Daarom moet de politiek zich eerst richten op maatregelen die wel haalbaar zijn, zoals het sluiten van belastingparadijzen. Zolang er geen goede internationale afspraken over het belasten van kapitaal zijn, kun je nooit een rijkdomsgrens stellen.”
Is extreme rijkdom niet inherent aan het kapitalisme?
,,Het economisch systeem dat we nu hebben, is geen zuiver kapitalisme. We hebben nu een vorm die slechter is: de overheid geeft de sterkste spelers binnen het systeem nog meer macht. Het idee achter kapitalisme is dat de economie het sterkst is als er geen monopolies zijn en geen machtsconcentratie. Maar dat is precies wat we nu wel zien: de grote bedrijven kunnen dreigen: als jullie bepaalde belastingmaatregelen doorvoeren, zijn we weg. En de politiek blijkt daar ontvankelijk voor. Jij en ik hebben die macht niet.”
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Ruim baan voor de vette snack: gemeenten roepen de opmars van fastfood geen halt toe →
Twijfels over Haags fastfoodplan: De winkelstraat uit, de kwetsbare wijk in →
Overlast en obesitas, maar niemand stopt de opmars van fastfoodketens in Rotterdam →
