Sint, mag het ietsje minder?
Haar dochter wil een roze eenhoorn-tasje dat 25 geluiden maakt, op haar eigen verlanglijst staan retro-koffiemokken die ze helemaal niet nodig heeft. Journalist Irene van den Berg ontdekt dat het hoog tijd wordt voor cadeauschaamte.
Mijn dochtertje zit aan tafel met een schaar, een plakstift, een groot vel papier en de reclamefolder van de grootste webwinkel van Nederland. Prijzen staan er niet in, wel QR-codes zodat de papa’s en mama’s alle pakjes direct online kunnen bestellen. Er verschijnen steeds meer gaten in de folder. Zorgvuldig knipt ze een afbeelding uit van een roze tasje in de vorm van een eenhoorn met grote knipperende ogen die 25 verschillende geluiden maakt. ,,Sinterklaas gaat niet alles geven wat op jouw verlanglijst staat, hoor,”probeer ik. Ze haalt haar schouders op en knipt door.
Zelf vind ik december ook heerlijk. Niet in de laatste plaats vanwege de cadeaus. Pakjes in mooi gekleurd knisperend pakpapier maken het kind in mij wakker. Het idee dat iemand moeite heeft gedaan om mij te verrassen, de verwachtingsvolle blik van de geheime Sint en de spanning van het openmaken. Geven is misschien wel nóg leuker. Ik geniet ervan voor mijn zevenjarige dochtertje, die dit jaar waarschijnlijk voor het laatst gelooft, spulletjes uit te zoeken waarvan ik weet dat ze blij wordt: de nieuwe cd van Kinderen voor Kinderen, een mooi boek, een leuk spel, de Barbiepop die ze zo graag wil hebben.
Plastic troep met glitters, roze vachtjes en grote ogen
Naarmate ze ouder wordt, verschijnen steeds meer dingen op haar lijstje die mij minder enthousiast stemmen: plastic troep met glitters, roze vachtjes en grote ogen. Spulletjes die op het eerste gezicht heel aantrekkelijk lijken, maar waar ze snel op uitgekeken is. Sinterklaas is behalve een kinderfeest ook een moment van ongebreidelde consumptie. Ook voor mezelf trouwens. Want heb ik die retro koffiemokken die ik aan mijn man heb gevraagd, echt nodig?
Elkaar overladen met cadeaus is volgens Babette Porcelijn, auteur van Het happy 2050 scenario en De verborgen impact niet meer van deze tijd. ,,Onze huizen puilen uit met spullen. We weten van gekkigheid niet meer wat we aan elkaar moeten vragen.” Terwijl al die nieuwe spulletjes wel de aarde vervuilen. Uit onderzoek van Porcelijn blijkt dat de gemiddelde Nederlander met zijn spullen meer schade aan het milieu aanricht dan met vlees eten, autorijden of vliegen. ,,Er is inmiddels veel aandacht voor de schadelijke impact van vliegen en vlees eten, maar spullen blijven vreemd genoeg een blinde vlek,” zegt Porcelijn.
Het maken kost veel energie. Omdat de productie van veel spullen is verplaatst naar lagelonenlanden, hebben we dat echter niet zo in de gaten. Bij het produceren kunnen bovendien schadelijke stoffen in de lucht, het water en de bodem komen. Elektronica als tablets, telefoons en spelcomputers behoren volgens Porcelijn tot de meest vervuilende cadeaus. Een mobieltje bevat vaak kobalt, goud, aluminium, kunststof én glas. De mijnbouw van goud is zeer vervuilend omdat daarbij kwik en cyanide worden gebruikt die vaak ongezuiverd in het grondwater verdwijnen, beschrijft Porcelijn in haar boek De verborgen impact.
Ik vraag haar of een beetje ‘cadeauschaamte’ niet op zijn plaats is, maar daar wil ze niets van weten. ,,Schaamte is een emotie die je ervaart als je iets hebt gedaan, maar weet dat je dat niet had moeten doen. Dat vind ik niet zinvol. Of je mindert met cadeaus omdat je weet dat ze veel impact hebben. Of je doet dat niet, maar ga dan ook achter die keuze staan. Ook in dat geval heeft schaamte geen zin.” Ze pleit voor ‘cadeaubewustzijn’: dat je erbij stilstaat dat jouw aankopen invloed op de aarde hebben.
Bewustzijn betekent niet dat je pakjesavond op je buik moet schrijven. ,,Sinterklaas hoort er, zeker voor jonge kinderen, gewoon bij. Ik zou het zielig vinden ze dan helemaal niets te geven,” zegt ze. De twee kinderen van Porcelijn zijn inmiddels in de puberleeftijd. Sinterklaas vieren ze in het gezin met surprises en gedichten. ,,Daar gaat veel tijd en aandacht in zitten en dat vind ik waardevoller dan de hoeveelheid cadeaus.”
Toen haar kinderen nog klein waren, kregen ze wel veel pakjes. ,,Nu krijgen ze er drie, maar wel mooie. Ik koop het liefst iets duurzaams wat ze ook nodig hebben, bijvoorbeeld een mooie nieuwe pyjama. En soms koop ik tweedehands spullen, maar alleen als die er mooi uitzien. Anders is het nog niet echt feestelijk.” Het is af en toe wel een zoektocht, geeft Porcelijn toe. Zo kocht ze een keer kaartjes voor de Efteling, maar dat was geen succes: ze hadden niets in handen waar ze mee konden spelen. Uitgestelde beloning werkt nog niet bij jonge kinderen. Geld of cadeaubonnen zijn dus ook niet echt slim om te geven aan de allerkleinsten.
Tranen met tuiten
Mijn man en ik begingen ook een keer een flinke misser in onze zoektocht naar duurzame cadeaus. Voor het sinterklaasfeest op zijn werk moesten we mijn dochters verlanglijstje doorgeven. Om weg te blijven bij alle roze glittertroep die in de speelgoedcatalogus stond, kozen we voor een snoer lichtjes voor de wielen van haar nieuwe fiets, zodat ze in het donker beter te zien zou zijn. Een leuk en nuttig cadeau, dachten we. Maar toen alle kinderen de cadeaus uitpakten, stond ze er heel beteuterd bij. Om haar heen zag ze allemaal meisjes die cadeaus kregen die zij graag had gewild. En zij had een snoer waar ze op dat moment niets mee kon. Het was tranen met tuiten. Het liefst was ik naar de winkel gerend om haar dat plastic speelgoed te geven.
Volgens Porcelijn is mijn allergie voor plastic wat overdreven. Plastic is volgens haar ‘een redelijk onschadelijk materiaal’, ook al wordt het meestal gemaakt uit aardolie of aardgas. ,,Het lijkt me nuttiger er speelgoed van te maken dan het op te fikken in de auto of het vliegtuig. Van een retourtje Bali kun je 1,2 miljoen plastic tassen maken, om het maar even in perspectief te plaatsen,,, zegt Porcelijn. Ze raadt wel aan te kiezen voor plastic speelgoed waar kinderen lang plezier van hebben. ,,Koop liever één duurder cadeau dat lang meegaat dan tien goedkope waar ze zo mee klaar zijn.”
Op sociale media vraag ik om duurzame cadeautips. Mascha Bongenaar (40), moeder van jongens van 9, 7 en 4 jaar runt het blog duurzamekeuzes.com. Zij zegt te zweren bij Marktplaats. Direct na de zomervakantie begint ze al met zoeken. ,,Het zal je verbazen wat mensen allemaal te koop aanbieden. Het allernieuwste speelgoed kun je gewoon tweedehands krijgen. Met doos en al,” vertelt ze. Vindt ze speelgoed zonder de originele verpakking, dan slaat ze zelf aan het knutselen. ,,Ik zoek op internet naar de afbeelding van de verpakking en die print ik uit.” Hebben de kinderen dat niet in de gaten? ,,Jawel hoor, maar ik vertel ze dat Sinterklaas ook tweedehands koopt, net als hun moeder. Daar vinden ze niets raars aan.”
De Swapsint
Twee jaar geleden organiseerde Bongenaar in haar woonplaats Uden een ‘RecycleSint markt’, een initiatief waarbij door heel Nederland markten worden opgezet om speelgoed te ruilen. Het concept werkt met een puntensysteem waarbij ingeleverd speelgoed kan worden ingeruild tegen een product met dezelfde waarde. ‘Wat achterbleef, ging naar een stichting voor kinderen uit gezinnen die rond het bestaansminimum leven,’ zegt Bongenaar. In coronatijd konden de markten niet doorgaan en nu is het initiatief omgedoopt tot Swap Sint, inclusief een ruil-app zodat je elkaar niet fysiek hoeft te ontmoeten.
De Brabantse kiest er bewust voor te minderen met cadeaus. ,,Ik merkte dat het enthousiasme afnam naarmate het er meer waren. Het leek bijna meer te gaan over het uitpakken dan de inhoud. Daarom heb ik sinds een paar jaar een maximaal aantal cadeautjes bepaald: vier stuks per kind.” Ook de opa’s en oma’s kregen een opdracht mee: maximaal één groot cadeau of twee kleine pakjes. ,,Ik merkte dat ze die duidelijkheid heel fijn vinden.”
Hoe schraal en ongezellig het ook lijkt, ik zie de voordelen van minderen: minder speelgoed, betekent minder troep in huis, rust en overzicht en meer geld voor andere dingen. Bijvoorbeeld een leuk uitje met zijn drieën in de decembermaand. ‘Veranderen is altijd lastig. Leg dus niet nadruk op wat het kost, maar wat het je oplevert,’ tipt Porcelijn. Als ik mijn dochtertje de waarde van minder wil laten inzien, moet ik zelf eerst het goede voorbeeld geven. Nu broed ik dus op één heel groot cadeau dat ik aan mijn man wil vragen. Alles voor de goede zaak.
Elkaar met cadeaus overladen is uit de tijd: ‘Onze huizen puilen uit’
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Ruim baan voor de vette snack: gemeenten roepen de opmars van fastfood geen halt toe →
Twijfels over Haags fastfoodplan: De winkelstraat uit, de kwetsbare wijk in →
Serie Degrowth – Is er een rechtvaardig alternatief voor kapitalisme? →