Hoe blijven zzp’ers uit de armoede?
Slecht betaalde opdrachten te over, als je zzp’er bent. Mede daardoor houdt 10 procent maar net het hoofd boven water. Een oplossing is zo eenvoudig niet.
Vakbladuitgever HoLaPress communicatie is op zoek naar freelance journalisten. En niet de eerste de beste, blijkt uit hun online oproep. HoLaPress wil ‘gedreven en gekwalificeerde freelance journalisten, met affiniteit voor techniek, riolering en facilitair management’. Alleen hebben ze die journalisten financieel bar weinig te bieden. “Omdat de vakuitgaven van HoLaPress Communicatie financieel geen hoogvliegers zijn, zal de beloning evenmin hoogvliegend zijn”, luidt de advertentietekst.
In sommige sectoren struikel je als zzp’er struikel je over de slecht betaalde opdrachten. Berucht zijn de thuiszorg, maaltijd- en pakketbezorging en de taxiwereld. Ook in de cultuursector bijten veel (hoogopgeleide) zzp’ers op een houtje. Eén op de tien zzp’ers loopt het risico op armoede, zo blijkt uit het CBS-rapport ‘Armoede en sociale uitsluiting 2018’. Een groot probleem zijn de bodemtarieven. Ook zijn ze vaak slecht verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en bouwen velen nauwelijks pensioen op. Een zorgelijke situatie, wat zijn de oplossingen?
Oplossing 1: Minimum uurtarief voor zzp’ers
Zoals er voor werknemers een minimumloon bestaat, moet er voor zzp’ers een minimum uurtarief komen. Dat heeft het kabinet zich voorgenomen in het regeerakkoord. Dit tarief komt waarschijnlijk tussen de 15 en 18 euro per uur te liggen, gelijk aan het minimumloon plus de premies voor verzekeringen en pensioen. Wie drie maanden lang minder verdient, wordt automatisch beschouwd als werknemer, met bijbehorende rechten. Dit minimum uurtarief moet voorkomen dat werkgevers zzp’ers inschakelen om het minimumloon te omzeilen.
Deze maatregel helpt alleen om excessen aan de onderkant van de markt te bestrijden. Bezorgers, schoonmakers, en taxichauffeurs krijgen nu vaak minder dan 15 euro per uur. De vraag is echter of zij veel geholpen zijn met die paar euro extra. Ook met 18 euro per uur blijft een arbeidsongeschiktheidsverzekering onbetaalbaar, en van dat bedrag kun je ook nauwelijks pensioen opbouwen. Voor hoogopgeleide eenpitters zal het een minimum uurtarief weinig verschil maken; hun tarief ligt daar al ruim boven. Een minimum uurtarief per branche zou dit kunnen oplossen, maar de kans is groot dat de Autoriteit Consument en Markt (ACM) daar een stokje voor steekt uit vrees voor kartelvorming.
Overigens blijkt zo’n minimum uurtarief praktisch nog lastig uitvoerbaar. Het kabinet worstelt onder meer met de stuksprijzen, die in sommige sectoren worden betaald. Bovendien kunnen zzp’ers vaak niet al hun gewerkte uren factureren.
Oplossing 2: Verplicht sociaal vangnet
Het sociale vangnet van veel zzp’ers is beroerd. Raakt een eenpitter werkloos, dan heeft hij geen recht op WW maar moet ie zijn eigen reserves aanspreken. Slechts iets meer dan een kwart van de zzp’ers legt echter periodiek geld opzij, zo blijkt uit onderzoek van het Nibud. Ook zijn steeds minder zzp’ers verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Eind 2016 was 19 procent van alle zzp’ers verzekerd, tegen 23 procent in 2011. Dat komt omdat een arbeidsongeschiktheidsverzekering hartstikke duur is voor zelfstandigen. Werk je in de bouw dan kan zo’n verzekering zelfs oplopen tot 700 euro per maand, maar ook als journalist of ontwerper ben je ook al snel tussen 100 en 200 euro kwijt.
De politiek bakkeleit al tijden over een verplichte verzekering voor zzp’ers. Er staat echter niets over op papier in het regeerakkoord. Een verplichte arbeidsverzekering is voor zzp’ers alleen een vooruitgang als ie ook echt goedkoper is. Dan nog is de zzp’er niet verzekerd tegen werkloosheid. Zzp’ers kunnen alleen een financiële buffer opbouwen als zij voldoende verdienen. Datzelfde geldt voor hun pensioen.
Oplossing 3: Boetes aan werkgevers
Een werkgever ontslaat een deel van zijn personeel en huurt het later als zzp’er in. Dat mag niet, maar de kans dat de werkgever op zijn vingers wordt getikt is nihil. Uit onderzoek van NRC bleek onlangs dat de Belastingdienst sinds de invoering van de huidige zzp-wet in mei 2016 nog geen enkele boete heeft uitgedeeld. De fiscus moet namelijk niet alleen de misstand bewijzen, maar ook dat deze ‘opzettelijk’ is. De Belastingdienst lukt het telkens niet om dat laatste te aantoonbaar te maken. Het is evident dat het geen zin heeft om allerlei regels te maken als er niet gehandhaafd wordt.
Een maaltijdbezorger ving deze week bot bij de rechter toen hij ‘schijnzelfstandigheid’ wilde aantonen. Deliveroo ontsloeg werknemers om ze vervolgens als zzp’er in te huren. De ‘ondernemers’ krijgen nu per rit betaald, waardoor de maaltijdenservice geen geld kwijt is als er even geen bestelling bezorgd hoeft te worden. “Het is aan de wetgever om maatregelen te treffen wanneer het niet-gewenst is dat dergelijke situaties blijven bestaan”, oordeelde de rechter.
Oplossing 4: Collectieve afspraken
Zzp’ers kunnen gebaat zijn bij collectieve afspraken. Denemarken kent een mooi voorbeeld. Een vakbond heeft daar afspraken gemaakt met een schoonmaakplatform dat veel met zzp’ers werkt. Het resultaat: de schoonmakers krijgen een minimumloon van omgerekend ongeveer 19 euro per uur, ziekteverlof, pensioenopbouw en vakantiegeld. En als ze meer dan honderd uur voor het platform hebben gewerkt, mogen ze in dienst komen. Als ze dat tenminste willen.
Gezamenlijke afspraken zijn niet alleen zinvol voor de onderkant van de zzp-markt. Ook succesvolle zzp’ers kunnen er gebaat zijn zich te organiseren. Bijvoorbeeld om een vuist te kunnen maken wanneer een grote speler in hun markt de tarieven wil verlagen. Zzp’er zijn vaak kwetsbaar doordat ze alleen tegenover grote bedrijven staan. Zzp’ers die niet afhankelijk willen zijn van de onderhandelingstactieken van een vakbond, kunnen ook samen een samenwerkingsverband oprichten.
Oplossing 5: Einde aan belastingvoordelen
In plaats van de zwakke broeders te helpen, kan de politiek er daarentegen ook voor kiezen deze ‘rotte appels’ over de rand kunnen duwen. Er is, volgens vakbonden en zzp-belangenorganisaties, veel verborgen werkloosheid onder zzp’ers. Het CBS berekende dat 120 duizend parttime-zzp’ers krijgen minder opdrachten dan ze zouden willen. Wanneer zij niet zouden profiteren van de riante belastingvoordelen die zelfstandigen krijgen, zou een (groot) deel van deze groep waarschijnlijk niet kunnen rondkomen. Stoppen met het subsidiëren van sappelende eenpitters, zou de zzp-markt gezonder kunnen maken.
Voorwaarde is wel dat de ‘overblijvers’ dan ook echt beter betaald krijgen door opdrachtgevers, om de hogere belastingdruk te compenseren. Dat is niet ondenkbaar: nu verpesten zelfstandigen met weinig werk de markt vaak voor hun collega’s. Ze nemen werk aan tegen bodemprijzen omdat ze anders niet te doen hebben, waardoor de tarieven dalen. Probleem is dat veel bedrijven inmiddels verwend zijn geraakt door die lage tarieven en ze bereid zijn zzp’ers een fatsoenlijk tarief te betalen.
About the Author
Irene van den Berg is onafhankelijk (onderzoeks)journalist en schrijft over sociale en ecologische kwesties, zoals armoede, klimaatverandering en de keerzijde van de consumptiemaatschappij. Haar publicaties verschijnen onder meer in OneWorld, NRC en Vrij Nederland.
Related Posts
Politiek is terughoudend bij aanpak superrijken: ‘Er zijn geen simpele oplossingen’ →
Privéjacht, dure auto en een groot huis: ‘ultrarijken brengen klimaatdoelen in gevaar’ →
Goede doelen moeten het niet hebben van de superrijken →
